Stimulansz werkt mee aan onderzoek "Als verrekenen een beperking is"

Uit het onderzoek blijkt dat 61% van de werkende respondenten in financiële problemen komt door de manier waarop hun inkomsten worden verrekend met de uitkering.
Bij 92% van de werkende respondenten leidt de inkomstenverrekening tot onzekerheid over hun inkomen. Dit heeft consequenties voor de arbeidsparticipatie van mensen met een beperking. Het ministerie van SZW, UWV en Divosa nemen de inzichten uit het onderzoeksrapport serieus. Zij gaan samen met de Landelijke Cliëntenraad (LCR), aanjager van het onderzoek, aan de slag met de aanbevelingen.

Uniek onderzoek op basis van signalen uit de praktijk

Als mensen vanuit de Participatiewet, Wajong, WIA of WAO gaan werken, moet het loon worden verrekend met de uitkering. UWV of de gemeente bekijkt dan hoeveel iemand heeft verdiend, en berekent op basis daarvan hoe hoog de aanvullende uitkering moet zijn. De Landelijke Cliëntenraad (LCR) en zijn lidorganisaties krijgen al langer signalen dat deze verrekening van inkomsten tot problemen kan leiden.
UWV heeft, op verzoek van de LCR, subsidie beschikbaar gesteld om onderzoek te doen naar de aard en omvang van de problemen rond inkomstenverrekening. Dit onderzoek is uitgevoerd door Optimalistic, Muzus en Stimulansz. Het is voor het eerst dat er zo grootschalig en diepgaand onderzoek naar deze problematiek is gedaan, waarbij zowel de beleving van de doelgroep als de werkwijzen van UWV en gemeenten in kaart zijn gebracht.

Uitkomsten

Bij veel respondenten in dit onderzoek blijken er problemen te ontstaan wanneer zij een salaris verdienen en daarnaast nog een aanvullende uitkering ontvangen. Voor 61% van de werkende respondenten zijn dat concrete financiële problemen, zoals minder geld beschikbaar hebben voor boodschappen, vaste lasten niet kunnen betalen of geld moeten lenen bij familie of vrienden.
92% van de werkende respondenten met een arbeidsbeperking ervaart onzekerheid door de inkomstenverrekening. Zoals één van de respondenten opmerkt: “Mijn brievenbus is een doos van Pandora. Elke dag kan er iets inzitten dat op z’n minst ontwrichtend is. Elke dag kan er iets in zitten dat voor maanden aan problemen zorgt”.

Respondenten zeggen afhankelijker te zijn geworden van hun omgeving of vertellen dat ze bang zijn voor een verandering in hun salaris, door een loonsverhoging of een bonus. Voor één op de drie werkende respondenten maakt deze onzekerheid dat zij hun uren niet willen uitbreiden, of niet opnieuw aan de slag willen als hun huidige baan stopt. Zorgen over de inkomstenverrekening hebben ook effect op de groep die (nog) niet werkt. Een derde van deze groep durft de stap naar werk hierdoor niet aan. Daarmee gaat arbeidspotentieel verloren.

Oorzaken

Dit is niet de bedoeling van de wetgever of uitvoerders, concluderen de onderzoekers. UWV, gemeenten en het ministerie van SZW werken al hard aan een goede uitvoering. Het onderzoek geeft tal van voorbeelden waaruit deze inzet naar voren komt. Voor een deel van de respondenten verloopt de inkomstenverrekening dan ook goed.
Toch blijkt dat een stap naar werk voor respondenten in dit onderzoek nog regelmatig leidt tot onzekerheid en financiële problemen. Dat komt volgens de onderzoekers doordat zowel in de wet als in de uitvoering inkomenszekerheid niet langer centraal lijkt te staan. Andere doelen, zoals re-integratie en efficiëntie lijken belangrijker te zijn dan stabiliteit in inkomen.
Daarom roepen de onderzoekers de wetgever en uitvoeringsorganisaties op om gezamenlijk het evenwicht te herstellen. Ook op korte termijn kunnen UWV en gemeenten al verschil maken. De onderzoekers geven hiervoor praktische inzichten en hebben materialen ontwikkeld die alle partijen direct al kunnen gebruiken.

Reacties op rapport

UWV, Divosa en het ministerie van SZW gaan aan de slag met de aanbevelingen in het onderzoek. LCR volgt de ontwikkelingen en zal hen zo nodig adviseren.

Wouter Koolmees, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW):
“De conclusies van dit rapport zijn hard. Het is goed dat deze nu op tafel liggen. Dankzij dit onderzoek weten we beter waar mensen tegenaan lopen, en dat het met name voor mensen met wisselende inkomsten behoorlijk kan misgaan. Iets wat nooit de bedoeling mag zijn. Het is belangrijk dat mensen de stap naar werk durven maken en erop vooruit gaan. UWV en gemeenten doen hun best mensen daarbij te ondersteunen en onzekerheid weg te nemen. Onzekerheid die mede komt door onderliggende regels. Met de vereenvoudiging van de Wajong hebben we de systematiek daarom al proberen aan te passen. Met het programma Simpel Switchen werken we met Divosa en gemeenten aan verdere verbeteringen. Maar er is meer nodig. Daarom gaan we samen met UWV, Divosa, gemeenten en uitkeringsgerechtigden op zoek naar oplossingen, zodat ook mensen met een arbeidsbeperking met zo min mogelijk zorgen aan de slag kunnen.”

Guus van Weelden, lid van de Raad van Bestuur van UWV:
‘We nemen de aanbevelingen uit het rapport uiterst serieus. Het raakt de complexiteit en striktheid van wet- en regelgeving en de wijze waarop wij daar invulling aan geven in onze dienstverlening. Duidelijk is dat we hierin verbeteringen kunnen aanbrengen. Daarbij moeten wij ook keuzes maken hoe wij onze beschikbare capaciteit inzetten. Voorop staat dat werken voor mensen met een arbeidsbeperking altijd moet lonen en wij ons daarvoor maximaal willen inzetten. We gaan samen met het ministerie van SZW in gesprek om de situatie voor hen te verbeteren. Vooruitlopend kijken we hoe wij betrokkenen beter kunnen informeren en of het mogelijk is om meer persoonlijk contact in te zetten’.

Amma Assante, voorzitter Landelijke Cliëntenraad (LCR):
‘Wij zijn blij dat onze signalen op basis van de gesprekken die we houden met onze cliënten zijn bevestigd. Bewustwording en gezamenlijke creativiteit zijn nodig om dit probleem op te lossen. We hebben een goed inzicht nodig van wat het betekent om van een uitkering afhankelijk te zijn. Zo kunnen we knelpunten wegnemen en de burger weer ruimte geven om zichzelf te ontwikkelen en echt te kunnen participeren.
Nu zit de energie in de verkeerde dingen zoals het voldoen aan de informatieplicht die burgers vleugellam maakt. Problemen met de verrekening van inkomsten heeft gevolgen voor de uitkering én voor toeslagen. Dit onderzoek laat zien hoe complex we het hebben gemaakt voor mensen die vaak wel willen maar niet kunnen. Beide problemen staan op het ogenblik volop in de schijnwerpers. Het is goed dat UWV samen met de LCR in het najaar van 2019 deze zoektocht is aangegaan’.

Erik Dannenberg, voorzitter Divosa:
‘We zijn erg blij met het onderzoek, dat voor het gemeentelijk sociaal domein een herkenbaar beeld schetst. Het gaat over mensen die een belangrijke stap willen zetten in het leven, bijvoorbeeld van uitkering naar werk. Dat is moeilijk binnen de huidige wet- en regelgeving. Vanuit het project Simpel Switchen in de Participatieketen dat we samen met SZW doen, en waar UWV en LCR ook bij betrokken zijn, zien we dat gemeenten met hun inwoners soms al goede oplossingen vinden. Tegelijkertijd is er meer nodig. Soms zit wet- en regelgeving inwoners en uitvoering nu echt in de weg. Het is hoog tijd voor een stelsel dat juist motiverend werkt’.

Wilt u het rapport lezen? U kunt het hier downloaden.