Maatwerk in het sociaal domein: combinatie van casuïstiek en theorie

Meester is een van de bedenkers van de methodiek De Omgekeerde Toets^©, een werkwijze die inmiddels door ruim honderd gemeenten wordt toegepast. Met de Omgekeerde Toets^© beoordeel je eerst welk effect de inwoner wil bereiken. Als het gewenste effect past onder de grondwaarde van de wet – de reden dat die wet is geschreven – onderzoek je wat het effect van het voorgenomen besluit is op de korte en lange termijn, voor de inwoner zelf, het gezin en financieel. Pas daarna beoordeel je wat volgens de wet- en regelgeving kan en mág.

Werkboek met theorie

Inmiddels heeft Meester 5 jaar ervaring met de implementatie van de Omgekeerde Toets^© en daar veel van geleerd. Die praktijkervaring heeft ze beschreven in haar boek. Ze wilde geen boek met saaie, theoretische verhandelingen. De uitgave is zo praktisch mogelijk, met werkbladen en herkenbare casuïstiek. “Ik wilde een werkboek met theorie, en geen theorieboek met hier en daar een voorbeeld als aanvulling. Met de tools in het boek kunnen professionals bij wijze van spreken morgen aan de slag en de vertaalslag naar de eigen organisatie maken. Het is belangrijk dat mensen zich uitgenodigd voelen om zelf aan de slag te gaan. Dit werkt alleen als mensen dit op een manier kunnen doen die echt bij hen past. Ze moeten de methodiek dus op maat maken. Daarvoor is wat meer kennis over de achtergrond wel van belang, zodat je geen dingen over het hoofd ziet. Dus een theoretische onderbouwing is wel noodzakelijk. De kennis die ik de afgelopen jaren heb opgedaan wil ik graag delen met iedereen die er al mee werkt of er mee wil gaan werken.”

Meer dan juridisch

Het omgekeerd denken omvat meer dan juridische aspecten, benadrukt Meester. “Het gaat echt een stuk verder dan dat. Aan de orde komt ook bewust en onbewust gedrag en de manier waarop het eigen wereldbeeld meespeelt bij het nemen van besluiten. Mensen hebben impliciet vaak een mening over inwoners en over de taak of rol van de overheid. In trainingen bij Stimulansz komt dat regelmatig goed naar voren. Ik wil mensen daar graag bewust van maken.”
In het boek noemt ze het voorbeeld van een moeder met zeven kinderen, voor wie huisuitzetting dreigt. Haar echtgenoot woont ergens anders en heeft schulden. De vrouw vraagt haar gemeente om bijstand en wil niet scheiden. “Een vaker gehoorde reactie is: waarom heeft die vrouw zoveel kinderen? Die vraag is niet relevant; die kinderen zijn er gewoon. Ook vinden sommige professionals dat als deze vrouw niet wil scheiden, ze zelf mag betalen voor haar principes. De tegenvraag die ik opwerp is of je als gemeente iets hebt te vinden van keuzes die mensen maken. Door over zulke gevallen en je eigen normen en waarden in gesprek te gaan, kunnen gedeelde normen en waarden tot stand komen.”

Voor elke casus

Hoe past het omgekeerd denken binnen het brede scala van andere methodieken op het gebied van maatwerk? “Wij zien veel verschillende varianten van maatwerk in het sociaal domein. Veel methodieken hebben betrekking op grote, zware zaken waar veel mensen en externe partijen bij betrokken zijn, tegen vaak hoge kosten. De Omgekeerde Toets^© moet je eigenlijk op elke casus kunnen toepassen. Dat hoeft niet meer tijd te kosten dan een ‘gewone’ afhandeling. Wel zijn situaties denkbaar waarin de omgekeerde toets net een te lichte variant is, bijvoorbeeld omdat er andere partijen bij betrokken zijn die niet mee willen of mogen werken, of omdat de wet echt geen ruimte biedt.”
Maatwerk in het sociaal domein mikt niet op één soort professional.  ‘De materie is interessant voor elke medewerker in het sociaal domein: beleidsmedewerkers, uitvoerders, teamleiders en afdelingshoofden kunnen er nuttige informatie uit halen”, aldus Meester. “Ik heb het zo geschreven dat er voor iedereen wat in zit. Deel 1 gaat vooral in op de uitvoering, deel 2 meer op de implementatie; zowel op het proces als op de kaders die nodig zijn om op een effectieve manier maatwerk te leveren.”
Meester denkt dat daarnaast het onderwijs z’n voordeel kan doen met de publicatie. “Op steeds meer opleidingen is de Omgekeerde Toets^© een vak. Op de Hogeschool Amsterdam wordt de methodiek al gebruikt. Een andere hogeschool wil de omgekeerde toets opnemen in de minor. Uit het boek kunnen studenten casussen halen om mee te stoeien.
Zo krijgen studenten al een beetje ervaring met maatwerk en hebben ze een goede basis om aan de slag te gaan bij gemeenten. “