Denk praktisch, wat kan de gemeente zelf doen?
Oplossingen hoeven niet per se groots en meeslepend te zijn. Kleine aanpassingen kunnen al een groot effect opleveren. Kijk bijvoorbeeld eens met andere ogen naar de uitkeringsspecificatie voor de Participatiewet. Hierop staat geen bruto-inkomen vermeld. Terwijl aan het einde van het jaar iedere klant van een uitkering wel een jaaropgave ontvangt met daarop het bruto inkomen. Waarom staat dat niet ook op iedere uitkeringsspecificatie?
Duidelijke informatie voorkomt schulden
Vrijwel iedere nieuwe klant van een bijstandsuitkering gaat er in inkomen op achteruit. Hij/zij heeft daarom met het inkomen op bijstandsniveau (meer) recht op toeslagen van de Belastingdienst. Maar door het ontbreken van informatie over het bruto-inkomen kunnen nieuwe klanten van een bijstandsuitkering maar moeilijk hun toeslagen bij de Belastingdienst aanvragen of aanpassen. Dit kan op 2 verschillende manieren tot schulden leiden:
- De toeslagen worden aangevraagd op basis van het inkomen zoals dat nu op de specificatie vermeld staat, het netto-inkomen. Daardoor ontvangen klanten te veel toeslag. Dat wordt bij de belastingaangifte in het jaar erop pas ontdekt. Zij moeten het teveel aan toeslag terugbetalen. Als dit niet op tijd lukt, houdt de Belastingdienst het bedrag in op de (dan hopelijk wel) correcte toeslag. Door deze verrekening ontvangen klanten een tijd lang minder toeslag dan hun inkomen rechtvaardigt. Klanten komen zo onder het bestaansminimum en kunnen bijvoorbeeld vaste lasten niet betalen. Dit is een veelvoorkomend begin van een vicieuze cirkel naar problematische schulden.
- Vanwege het ontbreken van de informatie vraagt de klant helemaal geen toeslag aan. Dan is er te weinig inkomen om de vaste lasten te betalen, met achterstanden als gevolg.
Écht voorkomen van schulden
Eén van de conclusies in het WRR-rapport ‘Eigen schuld’ is dat de overheid te hoge verwachtingen heeft van de financiële zelfredzaamheid van burgers. Voor veel mensen zijn de regels te ingewikkeld en er wordt te weinig rekening gehouden met de psychologie van mensen. Dit leidt steeds vaker tot financiële problemen en problematische schulden. De schrijvers van het rapport zien daarom een oplossing voor het grote schuldenprobleem in het aanpassen van wet- en regelgeving aan het gedrag van mensen. Op die manier willen ze ervoor zorgen dat mensen “relatief makkelijk uitkomen bij de optie die voor hen financieel gezien waarschijnlijk het beste is”. Een voorbeeld daarvan is de recente aanpassing van het huwelijksvermogensrecht, waardoor mensen nu niet meer automatisch in gemeenschap van goederen (en daarmee ook in gemeenschap van schulden) trouwen. Oplossingen die in het rapport zijn aangedragen vereisen een aanpassing in wetten, en die aanpassingen kosten tijd. In de tussentijd groeit de hoogte van schulden en het aantal mensen met problematische schulden.
Lessen vanuit schuldhulpverlening als basis voor het sociaal domein?
Het loont voor u als gemeente dus zeker de moeite om de hele dienstverlening eens te onderzoeken. Denk eens buiten de kaders van alleen die ene dienst. Begrijpt de klant wat hij/zij verder moet doen om financiële problemen te voorkomen? Hoe zou u als gemeente kunnen communiceren zodat inwoners vaker uitkomen bij de beste financiële optie? Binnen de schuldhulpverlening is ontzettend veel kennis aanwezig over hoe mensen in de schulden terechtkomen. Deze kennis kan makkelijk binnen het hele sociaal domein gedeeld worden. Zo kunt u als gemeente zelf een begin maken met het voorkomen van schulden. Experts van Stimulansz kunnen hierin ook een rol in spelen. Op ieder gebied binnen het sociaal domein is een expert beschikbaar.
Wilt u advies over hoe u met een betere, integrale dienstverlening (financiële) problemen bij inwoners kunt voorkomen? Stuur een e-mail naar schulddienstverlening@stimulansz.nl.
