De nieuwe schulden vormen een bedreiging voor de schuldregeling. Het meest urgent is echter dat er al een ontruimvonnis ligt. De kans bestaat dus dat het gezin uit huis wordt gezet. Vader heeft tot nu toe financiële begeleiding stellig geweigerd. Het team is daarmee akkoord gegaan en worstelt daarom nu met de vraag: “Moeten we de schuldregeling beëindigen wegens het ontstaan van nieuwe schulden of helpen we de inwoner verder?”
Aan de ene kant zijn er zorgen over de impact van het beëindigen van de schuldregeling op zijn gezin. Wat gebeurt er met de woning en met het toekomstperspectief van het gezin op lange termijn? Aan de andere kant is er frustratie over het weigeren van hulp en dat het vervolgens tóch misgaat. “Als we hem opnieuw toelaten, leren we hem dan niet dat er geen gevolgen zijn voor zijn gedrag? En wat betekent dat voor andere cliënten die wél alles op alles zetten om uit de schulden te blijven?”
De meningen zijn verdeeld. De ene schuldhulpverlener vindt dat hij een tweede kans verdient; de andere is bang voor precedenten en het verliezen van draagvlak bij collega’s en beleidsmakers. De discussie lijkt vast te lopen, totdat Joost de kernvraag stelt: “Welk effect willen we bereiken?”
Een veelvoorkomend dilemma
Zo’n dilemma is herkenbaar voor veel schuldhulpverleners. Het gaat om een bredere benadering: Hoe maak je keuzes die menselijk én verantwoord zijn in complexe situaties? Hoe zorg je dat jouw persoonlijke waarden en frustratie niet de overhand krijgen? Hoe zorg je dat je handelt vanuit de bedoeling van de wet en de waarden van de gemeente waar je voor werkt?
Helderheid door de Omgekeerde Toets®
Joost gebruikt de Omgekeerde Toets® om structuur te brengen in de besluitvorming. Samen met het team doorloopt hij de 4 stappen, hieronder kort uiteengezet:
1. Welk effect willen we bereiken?
Het team beseft dat het uiteindelijke doel is om deze vader duurzaam uit de schulden te helpen, zodat hij zijn gezin stabiliteit kan bieden en verdere escalatie kan worden voorkomen.
2. Valt dit effect onder de grondwaarden?
Het team beoordeelt of de keuze in lijn is met de grondwaarden van schuldhulpverlening: kwetsbare inwoners ondersteunen en bijdragen aan financiële stabiliteit. De conclusie is dat hulp bieden inderdaad hierbij aansluit.
3. Is het besluit ethisch te verantwoorden?
Hoewel dit niet de eerste keer is dat dit gebeurt, is de algehele conclusie dat de acties van de vader niet zulke grote gevolgen voor het gezin zouden rechtvaardigen. Jurisprudentie toont aan dat in de belangenafweging onder andere ook rekening moet worden gehouden met onevenredige hardheid. Hoewel de vader wel iets in zijn gedrag is aan te rekenen, is er geen sprake van bewuste fraude. Met goede voorlichting over de verplichtingen die een schuldregeling met zich meebrengt zou het risico op herhaling voorkomen kunnen worden. Daaraan heeft het hier ontbroken. Daarnaast zouden de maatschappelijke kosten vele malen hoger uitvallen als er daadwerkelijk een ontruiming zou plaatsvinden.
4. Randvoorwaarden
Tot slot bepaalt het team de randvoorwaarden. De vader zou opnieuw worden toegelaten, maar met intensieve (financiële) begeleiding en evaluatiemomenten. Financiële educatie en een vorm van budgetbeheer of budgetcoaching gedurende minimaal 6 maanden na afronding van de schuldregeling worden onderdeel van het traject naar financiële redzaamheid. Dit wordt vastgelegd in het begeleidingsplan.
Door deze stappen systematisch te doorlopen, brengt het team niet alleen helderheid in de situatie, maar ook rust en vertrouwen in de gekozen aanpak.
Wat is de Omgekeerde Toets®?
De Omgekeerde Toets® is een methodiek die professionals helpt om verder te kijken dan regels en emoties. De Omgekeerde Toets® richt zich op wat écht nodig is om maatwerk in het sociaal domein te leveren. Door de focus te leggen op langetermijneffecten, ethiek en randvoorwaarden, biedt deze aanpak een helder kader om complexe dilemma’s te ontrafelen en menselijke, verantwoorde keuzes binnen de kaders van wet- en regelgeving te maken.
Van extra stap naar tweede natuur
In het begin voelt De Omgekeerde Toets® misschien als een extra stap. Het vraagt bewuste aandacht en nadenken. Uiteindelijk wordt door herhaling het toepassen een vast onderdeel van je professionele werkwijze. De Omgekeerde Toets® helpt je om keuzes te maken die gebaseerd zijn op menselijkheid, mogelijkheden en langetermijnimpact. Hoe vaker je de stappen van de Omgekeerde Toets® doorloopt, hoe sneller je op den duur complexe dilemma’s ontrafelt.
Herken jij dit soort dilemma’s? Hoe ga jij hiermee om? Heeft de Omgekeerde Toets® je geholpen om knopen door te hakken, of vond je het juist lastig om de stappen te doorlopen? Deel je ervaringen met joost.vanhoudt@stimulansz.nl.
