Sinds de wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) op 1 januari 2021, is het landschap van schuldhulpverlening enorm veranderd. De specifieke aanpassing rond de inlichtingen- en medewerkingsplicht in de fase vóór formele toelating tot de schuldhulpverlening vraagt nu om onze aandacht. Over deze thematiek bestaat nog veel onduidelijkheid. Dat blijkt wel uit de vragen die ik hoor tijdens trainingen en uit vragen die binnenkomen bij de helpdesk van Inzicht sociaal Domein.
De kern van de wijziging
Vóór de wetswijziging in 2021 golden de inlichtingenplicht en medewerkingsplicht voor iedere inwoner die schuldhulp aanvroeg of ontving. Gemeenten hadden deze verplichtingen ook in hun beleidsregels opgenomen. Vanaf 2021 gelden de inlichtingen- en medewerkingsplicht alleen voor de tot de schuldhulpverlening toegelaten inwoners. In de wet wordt iemand uit deze groep ‘cliënt’ genoemd. Wie nog niet is toegelaten, de hulpvrager, noemt de wet’ inwoner’. De wetswijziging zou ook doorgevoerd moeten worden in de beleidsregels. De wet is de basis voor beleidsregels. Maar zoals ik al opmerkte, veel gemeenten hebben hun beleidsregels nog niet aangepast. Dat de aanpassing van de terminologie in de Wgs minder is opgemerkt, is wel te verklaren. Doordat de wetswijziging vroegsignalering toevoegde als taak voor gemeenten, ging bijna alle aandacht uit naar de invulling en uitvoering daarvan.
Huidige uitdagingen bij gemeenten
In veel beleidsregels voor schuldhulpverlening staat bijvoorbeeld nog dat een aanvraag kan worden afgewezen als iemand niet aan de inlichtingenplicht voldoet. Dit kan geen weigeringsgrond meer zijn, tenminste niet op basis van artikel 6 Wgs. Want artikel 6 heeft het over de cliënt en niet over de inwoner.
De rol van Suwi
Veel gegevens die nodig zijn om te kunnen beoordelen of iemand kan worden toegelaten, kun je zelf opvragen. Hiervoor is Suwi toegankelijk gemaakt voor schuldhulpverleners. Mocht je voor de beslissing om iemand toe te laten meer gegevens nodig hebben, dan kun je die uiteraard opvragen bij de inwoner. Geeft de inwoner niet de benodigde gegevens en kun je niet inschatten of je iemand tot de schuldhulpverlening kan toelaten, dan kun je iemand weigeren. Niet op grond van het niet aanleveren van gegevens, maar omdat je onvoldoende weet of iemand met schuldhulpverlening geholpen kan worden.
Medewerkingsplicht: een cruciale nuance
Pas na toelating van de inwoner tot de schuldhulpverlening geldt de medewerkingsplicht.
Een voorbeeld uit een beleidsregel waarin aan de hulpvrager/inwoner al een medewerkingsplicht wordt opgelegd: ‘Verzoeker is verplicht om alle medewerking te verlenen die redelijkerwijs nodig is gedurende de aanvraagperiode en tijdens het schuldhulpverleningstraject. De medewerking bestaat in ieder geval uit: het nakomen van afspraken, geen nieuwe schulden aangaan.’
In artikel 7 derde lid Wgs staat wel: ‘Een ieder is verplicht een identiteitsbewijs ter inzage te verstrekken, voor zover dit redelijkerwijs nodig is voor de uitvoering van de wet.’ Dat klinkt logisch. Wil je iemand toelaten dan moet je wel weten wie die persoon is.
Verwarrende weigerings- en beëindigingsgronden
In veel beleidsregels voor schuldhulpverlening lopen de weigeringsgronden en beëindigingsgronden door elkaar. En wordt er in de bepalingen naar verwezen. Een voorbeeld: ‘Indien verzoeker niet of in onvoldoende mate zijn verplichtingen nakomt neergelegd in artikel 4, leden 1 en 2 (medewerkingsplicht tijdens de aanvraag), kan het college besluiten om schuldhulpverlening te weigeren dan wel te beëindigen.’ Wat een weigeringsgrond is, is ook een beëindigingsgrond en andersom. Volgens de wet kan dat dus niet meer. De medewerkingsplicht geldt niet tijdens de aanvraag. Omdat die verplichting niet geldt, kan het geen reden zijn een inwoner de toegang tot de schuldhulpverlening te weigeren.
Advies aan beleidsmedewerkers
Gezien deze context, is het voor beleidsmedewerkers van belang de huidige beleidsregels door te nemen, zelfs als deze zijn vastgesteld voor meerdere jaren. Niet alleen de wetswijziging in 2021 is daarvoor een reden, ook het beleidsplan kan dat zijn. De beleidsregels horen een uitwerking van de wet én het beleidsplan te zijn.
Advies aan schuldhulpverleners
Voor schuldhulpverleners is het belangrijk om te evalueren of de uitvoeringspraktijk nog steeds overeenkomt met de beleidsregels voor schuldhulpverlening. Is dit niet het geval, treed dan in overleg met de beleidsmedewerkers om tot een harmonieuze samenhang te komen.
Herziening beleidsregels voor schuldhulpverlening
De aanpassing van de Wgs in 2021 is niet alleen een verandering in terminologie; het is een oproep tot zorgvuldige herziening van de beleidsregels en uitvoeringspraktijken. Grijp deze kans om processen te verfijnen en te zorgen voor een schuldhulpverlening die zowel rechtvaardig als effectief is.
Module Schuldhulp
Een heldere uitleg over toepassing van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs); Inzicht in minnelijke schuldhulpinstrumenten en andere ondersteuning; nieuwe inzichten over vroegsignalering.
