Eindrapport Toeslagenstelsel: hoe kan het eerlijk, eenvoudig en effectief?

Het toeslagenstelsel speelt een belangrijke rol in het betaalbaar maken van levensbehoeften zoals zorg, woninghuur, en kinderopvang, voor mensen met een lager inkomen. Ondanks de goede bedoelingen heeft het stelsel te kampen met problemen zoals terugvorderingen, niet-gebruik, en complexiteit waardoor het niet altijd loont om (meer) te werken. In het eindrapport Toekomst Toeslagenstelsel staan de onderzochte mogelijkheden om het stelsel te vereenvoudigen en beter af te stemmen op de behoeften van inwoners.

Noodzaak voor zorgvuldige afweging bij alternatieven 

Het rapport wijst op de relatie tussen het toeslagenstelsel, de marginale druk op werk en de complexiteit van inkomensafhankelijke regelingen. Het stelt dat het toeslagenstelsel onbedoeld de marginale druk op werk  verhoogt. Dit gebeurt doordat extra inkomen kan resulteren in een vermindering of het wegvallen van toeslagen, waardoor het financieel minder aantrekkelijk is om meer uren te werken of een beter betaalde baan te zoeken. Bovendien maakt de complexiteit van het stelsel het moeilijk voor inwoners om hun rechten en de impact van inkomensveranderingen op hun toeslagen goed te begrijpen. Dit maakt inwoners terughoudend om meer uren te werken of om binnen het stelsel de juiste wegen te vinden. 

Hoewel er al veel gezegd is over afschaffing van het toeslagenstelsel, is het onwenselijk om het zomaar stop te zetten. Het rapport benadrukt dat het vinden van een goed alternatief niet eenvoudig is en dat de gevolgen voor de overheidsfinanciën en inwoners groot kunnen zijn. 

Het rapport pleit daarom voor zorgvuldige stappen en een integrale benadering van de alternatieven, waarbij rekening wordt gehouden met de bestaanszekerheid van inwoners en de belasting van uitvoering en overheidsfinanciën.

Dilemma’s binnen het toeslagenstelsel 

Eén van de belangrijkste dilemma’s is het vinden van de juiste balans tussen gerichtheid en eenvoud. Een gericht stelsel, waarbij het geld terecht komt bij de inwoners die het daadwerkelijk nodig hebben, leidt in veel gevallen tot een complex stelsel met veel regels, criteria en uitzonderingen. Daarentegen zal een eenvoudiger stelsel vaak minder gericht zijn, want daarbij wordt de doelgroep groter. Het zal in veel gevallen duurder zijn of de hoogte van de toeslag wordt voor iedereen een stuk lager..  

Een ander dilemma betreft de keuze tussen het baseren van toeslagen op het actuele inkomen, zoals in het huidige stelsel, of op een vastgesteld historisch inkomen. Het gebruik van een historisch inkomen, dat rekening houdt met het laatst verdiende jaarinkomen, zal het aantal terugvorderingen verminderen. Maar het kan er ook voor zorgen dat inwoners die het huidige jaar een laag inkomen hebben toch niet in aanmerking komen voor de toeslagen. En het 3e dilemma gaat over de verantwoordelijkheid: ligt deze bij de inwoner of bij de overheid? Als de inwoner zelf moet aanvragen en wijzigingen op tijd moet doorgeven, kan dit leiden tot niet-gebruik, onbedoelde fouten en terugvorderingen. Anderzijds beschikt de overheid vaak niet over alle benodigde informatie of mogen gegevens om privacy-redenen niet worden uitgewisseld. 

Tot slot is er het dilemma tussen een massaal proces en maatwerk. Het huidige geautomatiseerde systeem maakt het verlenen van persoonlijke ondersteuning lastig, vooral bij complexe regelingen. 

Alternatieven voor het toeslagenstelsel 

De werkgroep heeft diverse beleidsopties uitgewerkt om het stelsel fundamenteel aan te passen of van een alternatief te voorzien, onder andere: 

• generieke beleidsopties, zoals het afschaffen van het toeslagenstelsel en die vervangen door een uitkeerbare heffingskorting;
• domein-specifieke beleidsopties, zoals het invoeren van een huurregister of het vereenvoudigen van de huurtoeslag;
• fundamentele beleidsopties, zoals het gebruik maken van de Polisadministratie om inkomens te schatten. 

Elk alternatief heeft zijn voordelen en nadelen, waarbij het aan de volgende kabinetten is om keuzes te maken voor de toekomst. Het uiteindelijke doel is om een stelsel te creëren dat effectief en rechtvaardig is voor alle inwoners, met zo min mogelijk negatieve bijwerkingen.

Gemeenten aan zet

Het invoeren van fundamentele veranderingen vraagt om tijd, planning en consistente politieke steun. Maar het toeslagenstelsel staat niet op zichzelf. Het maakt deel uit van een groter landschap van inkomensondersteuning, waarbij ook de gemeentelijke regelingen horen. Lokale overheden leveren nu al een bijdrage aan het verminderen van complexiteit, marginaliteit en niet-gebruik van hun eigen regelingen. Dit wordt bereikt door verschillende strategieën:

• Voorlichting en Samenwerking: Gemeenten zetten uiteenlopende communicatiekanalen  als brochures, websites en sociale media in  om inwoners te informeren over beschikbare regelingen en ondersteuningsmogelijkheden. Hierdoor kunnen inwoners gemakkelijk toegang krijgen tot relevante informatie over hun rechten en plichten. Daarnaast bieden steeds meer gemeenten inwoners financieel advies, om hen te ondersteunen door middel van budgetcoaching. Ook wordt de samenwerking met andere instanties, zoals welzijnsorganisaties en sociaaljuridische dienstverleners, versterkt.
• Digitale hulpmiddelen: Om inwoners te helpen een overzicht te krijgen van alle regelingen waarop zij recht hebben, kunnen gemeenten digitale hulpmiddelen inzetten. Dit maakt het voor inwoners eenvoudiger om te bepalen voor welke regelingen zij in aanmerking komen en stelt hen in staat om direct online aanvragen in te dienen.
• Beleidsevaluatie: Gemeenten evalueren en passen hun beleid regelmatig aan op basis van de behoeften en ervaringen van hun inwoners. Dit kan inhouden dat het aanvraagproces wordt vereenvoudigd of de hoogte van de inkomensondersteuning wordt aangepast. Ook zoeken gemeenten manieren om inwoners meer uren te laten werken, zonder dat zij daarbij het risico lopen inkomensondersteuning te moeten inleveren. Dit stimuleert inwoners om actief deel te nemen aan de arbeidsmarkt.

Uitdagingen en oplossingen 

Net als bij de toeslagen, is het belangrijk dat gemeentelijke regelingen zo eenvoudig en toegankelijk mogelijk zijn voor inwoners en het juiste inkomenseffect bereiken. Verbeter het beleid rondom lokale inkomensondersteuning en de toegankelijkheid ervan met onze innovatieve tools: BerekenUwRecht, WerkloonT en BeleidloonT. Deze instrumenten zijn ontworpen om niet alleen de transparantie en financiële zelfredzaamheid van uw inwoners te verhogen, maar ook om uw beleidsmakers te ondersteunen bij het maken van data-gedreven beslissingen.

Met BerekenUwRecht berekenen uw inwoners hun recht op tegemoetkomingen en andere sociale voorzieningen. Dit zorgt voor helderheid in wat soms een doolhof van regelgeving lijkt. Het versterkt niet alleen het vertrouwen in uw lokale beleid, maar bevordert ook de basis voor financiële zelfredzaamheid van uw inwoners.

WerkloonT geeft inzicht in de financiële voordelen van werken. Daarbij is het ook de oplossing voor het wegnemen van de angst onder inwoners om terug te vallen in inkomen door het mislopen van toeslagen. 

Door een helder overzicht te bieden van hoe het inkomen verandert bij verschillende niveaus van arbeidsparticipatie, inclusief de invloed op toeslagen, helpt WerkloonT inwoners de financiële impact van werk begrijpen. Daarnaast biedt het een realistisch beeld van hun financiële situatie bij verschillende werkscenario’s.

Met BeleidloonT evalueren uw beleidsmedewerkers of hun beleidsinitiatieven bijdragen aan de doelstellingen op het voorkomen van de onbedoelde ‘armoedeval’. Het zorgt voor een onderbouwde beoordeling of de strategieën de bestaanszekerheid versterken zonder mensen onbedoeld in financiële onzekerheid te brengen. Door deze analyse ontdekken uw medewerkers eventuele ongewenste effecten van het beleid en kunnen zij aanpassingen doen om ervoor te zorgen dat beleidsmaatregelen bijdragen aan het welzijn van de inwoners.

Wij kijken uit naar verdere samenwerking! 

Laten we samenwerken aan een eenvoudig, eerlijk en effectief inkomensstelsel. In uw gemeente zijn vast al stappen gezet om tot verbetering te komen. Heeft u naar aanleiding van het lezen van deze blog aanvullingen, hebt u tips voor andere gemeenten of wilt u meer informatie over de geboden oplossingen? Neem dan contact met ons op. Samen kunnen we het verschil maken!