Geen basisinkomen maar maatwerkinkomen: alternatieve troonrede

Op 19 september 2016 schreef mr. Evelien Meester ter gelegenheid van Prinsjesdag een alternatieve Troonrede. Hierin neemt zij een voorschot op wat zij ziet als een noodzakelijke ontwikkeling om mensen op het sociaal minimum te voorzien van bestaanszekerheid: het maatwerkinkomen.

hero afbeelding Geen basisinkomen maar maatwerkinkomen: alternatieve troonrede
03 oktober 2023

Los van politieke kleur, pleit Evelien voor een overheid die het kortetermijndenken overstijgt, verantwoordelijkheid neemt en lessen trekt uit het effect van haar maatregelen. Intussen zijn we 7 jaar verder en moeten we concluderen dat wat Evelien Meester destijds schreef nog steeds actueel is. Wie pakt de handschoen op en zet het maatwerkinkomen op de politieke agenda?   

U heeft de afgelopen periode veel gehoord over mogelijke experimenten met het basisinkomen. Het jaar 2017 gaat voor het domein ‘Inkomen’ mogelijk de geschiedenis in als het jaar van het basisinkomen 2.0: het maatwerkinkomen. Het maatwerkinkomen wordt een vangnet met oog voor persoonlijke en maatschappelijke effecten. Voor de verre toekomst betekent dit mogelijk lagere uitvoeringslasten, minder oneigenlijk gebruik en vooral een mogelijkheid om armoede echt effectief te bestrijden. 

Kijk op bijstand diffuser 

Bijstand is al sinds jaar en dag het laatste vangnet voor mensen die (tijdelijk) niet zelf in de kosten van bestaan kunnen voorzien. De manier waarop we naar dat vangnet kijken is door de jaren heen echter wel sterk veranderd en diffuser geworden. Enerzijds zijn er strengere regels, hogere sancties en lagere uitkeringen, anderzijds is er de roep om ruimte voor experimenten met een regelluwe bijstand. Dit laatste is geen basisinkomen, maar een bijstandsuitkering met een minimum aan regels en de mogelijkheid om geld bij te verdienen zonder dat de uitkering wordt gekort. 

Bijstandsvangnet vraagt om maatwerk 

Het jaar 2016 heeft duidelijk gemaakt dat veel gemeenten de vangnetfunctie van de bijstand willen versterken door maatwerk. Daarvoor is de individualisering uit artikel 18, eerste lid PW van de plank gehaald en stevig opgepoetst. Zijn de standaardbijstandsnormen in een bepaalde situatie echt niet toereikend? Dan passen we de norm aan de omstandigheden van betrokkene aan, bijvoorbeeld door toepassing van de omgekeerde toets. Klantmanagers en inkomensconsulenten verschuilen zich niet achter regels maar staan achter hun beslissingen. Deze zijn weloverwogen genomen, op basis van de waarden die aan de wet ten grondslag liggen, ingekleurd met de gemeentelijke normen en waarden. 

Maatschappelijk effect 

De trend uit 2016 om naar maatschappelijke effecten te kijken wordt verder doorgetrokken in 2017. Hoe kunnen we armoede voorkomen door het aanvragen van voorzieningen te vereenvoudigen? Welk gevolg heeft een maatregel voor de interventies van andere hulpverleners? Hebben we oog voor de situatie van de burger? Hoe kan de gemeente burgers ondersteunen om de zelfredzaamheid te versterken? En, niet onbelangrijk, gemeenten kijken niet meer uitsluitend naar de eigen portemonnee, maar naar de portemonnee van de hele samenleving. Levert een uitgave van de gemeente elders een grotere besparing op (denk aan de zorgverzekeraar), dan is dat een financieel voordeel voor heel Nederland. Gaat het om echt grote bedragen, dan gaan alle partijen met elkaar in overleg over een deling van de kosten en de winst. Het sociaal domein organiseren we met elkaar. 

Een doorkijkje naar 2025 

Als we deze trend doortrekken naar 2025, dan zou in de ogen van Stimulansz wel eens een maatwerkinkomen ontwikkeld kunnen worden. Dat is precies wat de naam zegt: een inkomen op maat voor iedereen. Geen aparte huur- en zorgtoeslag, uitkering voor werkloosheid of arbeidsongeschiktheid eventueel aangevuld met een Toeslagenwet of bijstand, etc. Dit scheelt heel veel armoede voor mensen die niet alle voorzieningen aanvragen uit onwetendheid of onkunde. Het scheelt heel veel onjuist gebruik van de regelingen, omdat één partij overzicht houdt over de financiële situatie van één gezin. En het scheelt in de uitvoeringslasten, omdat slechts één partij zich in de situatie van dit gezin hoeft te verdiepen en niet meerdere partijen zich hiermee bezig hoeven te houden. Dat is het basisinkomen 2.0: het maatwerkinkomen. 

Naschrift Evelien Meester 

Het is eind 2023, 7 jaar na het schrijven van deze toekomstvisie. Eén uitvoerder voor de hele sociale zekerheid gaat niet op korte termijn gebeuren. Maar voor een maatwerkinkomen zijn de tijden nu echt rijp. Dat wil zeggen, een eerste stap richting 1 loket voor iedereen die een beroep moet doen op een uitkering en voorziening. Bijstand, bijzondere bijstand, minimabeleid, toeslagen, kinderbijslag en alle inkomensafhankelijke regelingen via 1 loket, 1 besluit en 1 betaling. De inwoner hoeft dan maar op een plek een aanvraag te doen en wijzigingen door te geven. Bovendien is meteen duidelijk hoe die wijzigingen op elkaar inwerken en wat dat betekent voor het besteedbaar maandelijkse inkomen. Voor de inwoner minder administratie, minder kans op vergissingen en fraude en meer (bestaans)zekerheid. Zo creëer je rust en overzicht.   

Dit vraagt ongetwijfeld veel van de backoffice en zal echt een forse operatie zijn. Zeker omdat alleen al het inkomensbegrip en de vraag of sprake is van een gezamenlijke huishouding per wet verschillend is. En daar zit nu juist het probleem. Dat probleem ligt nu bij de inwoner, maar past beter bij professionals die daarvoor opgeleid zijn. Ook voor die professionals is het complex, maar het maakt een wereld van verschil of het je dagelijkse werk is of een noodzakelijk en onbegrijpelijk kwaad om aan je bestaanszekerheid te komen. De inwoner hoeft zich dan niet druk meer te maken over 1001 regelingen, dat is voortaan aan de backoffice. Ik denk dat een beweging die kant op leidt tot meer vertrouwen tussen inwoner en overheid, meer menselijke maat en vereenvoudiging voor de inwoner. Ofwel, sociale zekerheid in balans. 

Op de hoogte blijven van ontwikkelingen in het sociaal domein?

Meld u aan voor onze tweewekelijkse nieuwsbrief. Met onder andere blogs van experts, interessante whitepapers en toelichting op (nieuwe) wetgeving.