Het jaar 2023 kan met recht een bewogen jaar genoemd worden voor de schuldhulpverlening. Januari begon rustig. Nou ja, rustig? Er was sprake van grote inflatie en veel mensen hadden met torenhoge energierekeningen te maken, waardoor het moeilijk was om budgetten rond te krijgen. Energietoeslag, afsluitingsverbod, Tijdelijk Noodfonds Energie; er werd volop ingezet om iedereen warm de winter door te helpen.
Grote wijzigingen in de Wsnp
Toen wisten we nog niet dat het jaar 2023 nog meer verrassingen voor ons in petto zou hebben. Begin februari noemden we in onze nieuwsbrief dat er een wetswijziging in de maak was om de Wsnp ingrijpend te veranderen. Eerst alleen wat betreft de toegang tot de Wsnp. Maar kort daarna werd met een amendement van de Tweede Kamer nog een belangrijk punt toegevoegd: de duur van de schuldregeling werd maar liefst gehalveerd van 36 naar 18 maanden. Maar omdat de ingangsdata van wetten meestal worden verschoven, werd niet verwacht dat de invoering hetzelfde jaar nog zou plaatsvinden.
Maar er was behoorlijk wat daadkracht bij de centrale overheid. Met de toeslagenaffaire, coronamaatregelen en alle maatregelen om de inflatie te verzachten, waren de wet-makende krachten helemaal warm gedraaid om de burger te helpen. In onze nieuwsbrief van half maart meldden we dat de wijzigingen in de Wsnp waarschijnlijk per 1 januari 2024 zouden ingaan. Half april werd echter duidelijk dat de wijzigingen al op 1 juli 2023 van kracht zouden worden! Paniek in schuldhulpverleningsland? Nee, dat niet. Eerder verbijstering en veel vragen over wat dit ging betekenen. Komt er overgangsrecht? Schuldregelingen aanhouden tot 1 juli? Hoe gaan schuldeisers hierop reageren? En wat doen rechters als om verkorting van de Wsnp wordt gevraagd?
Wat al snel naar boven kwam, is dat alle partijen zich zorgen maakten over de periode nadat de schulden zijn opgelost. Vooral het voorkomen van terugval staat hoog op de agenda. Budgetcoaching, nazorg, preventie en vroegsignalering stegen met stip op de agenda.
En zo werd het 1 juli 2023. De zorgverzekeraars sputterden nog even tegen en stelden extra eisen, maar gelukkig werd dit snel opgelost. En al snel kwamen ook de eerste uitspraken van de rechters over verkorting van de Wsnp als er een minnelijk traject aan vooraf was gegaan. We kennen zowel uitspraken waarbij de periode van de Wsnp drastisch werd verkort als een uitspraak waarin de periode toch 36 maanden werd. En alle uitspraken daar tussenin. De duur van 18 maanden voor de msnp en Wsnp gezamenlijk blijft het uitgangspunt. Maar er lijkt wel een minimum Wsnp-duur te ontstaan van 6 maanden als de msnp-periode in mindering wordt gebracht. Deze tijd heeft een Wsnp-bewindvoerder simpelweg nodig om de taak zorgvuldig uit te voeren.
In november 2023 verscheen al het eerste onderzoek over de effecten van de wijzigingen in de Wsnp. Wat blijkt? De toestroom naar de schuldhulpverlening is niet bijzonder toegenomen na 1 juli 2023.
Het lijkt dus dat deze maatregelen de drempel nog niet voldoende verlagen om naar de schuldhulpverlening te stappen. Maar wordt over de drempel heen gestapt, dan is het toch fijn dat een schuldenvrije nieuwe start dichterbij is dan voorheen.
Bestaanszekerheid en vertrouwen
Begin juli 2023 kwam er ook een eerste rapport uit van de Commissie Sociaal Minimum. Uit dit rapport en uit het tweede rapport dat in het najaar uitkwam blijkt dat, om bestaanszekerheid te bieden, het sociaal minimum omhoog moet en het niet-gebruik van minimaregelingen omlaag moet. Met te weinig inkomen proberen rond te komen, klinkt als dweilen met de kraan open wat schulden betreft. De rapporten hebben de problemen aan de oppervlakte gebracht en onder andere duidelijk gemaakt dat vereenvoudiging van de minimaregelingen nodig is om het vertrouwen in de overheid te verbeteren. Een belangrijke klus voor het nieuwe kabinet.
Verandering rol schuldhulpverlener en meer inzet op vroegsignalering en nazorg
Het afgelopen jaar is ook verder geïnvesteerd in de digitale toegang tot gegevens en de digitale samenwerking tussen de verschillende partijen. Dit heeft het vinden van een oplossing voor het pakket aan schulden minder tijdrovend gemaakt. Het werk van de gemeente lijkt dan ook meer te verschuiven van het oplossen van problematische schulden naar het voorkomen ervan. Als het zo doorgaat is het de vraag of het woord ‘schuld’, wat toch in alle betekenissen van het woord een negatieve associatie heeft, weg kan uit de hulpverlening. Dan bestaat de financiële hulpverlening vooral nog uit samenwerken met de inwoner. Dit vraagt om verdere doorontwikkeling van de vroegsignalering en nazorg, met als inzet dat een inwoner niet meer in de situatie komt dat schulden problematisch worden. Daarvoor is nodig dat iemand als het ware verleid wordt om hulp te accepteren, zodat daarna samengewerkt kan worden aan een gezonde financiële toekomst. Mogelijk dat deze tendens de drempel werkelijk verlaagt om hulp te vragen.
En nu naar 2024
Wat 2024 gaat brengen is natuurlijk de vraag. Zeker na de val van het kabinet en de nieuwe wind die in Den Haag zal gaan waaien. Daarnaast lijkt de weg naar een meer gelijke dienstverlening bij de gemeenten, de basisdienstverlening, zich in 2024 verder te gaan ontwikkelen. Dit is een belangrijke stap in het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening. Ook is er veel gaande rondom schuldeisers en de administratie en kosten daar omheen. Zo is er de registratie van incassobureaus, het rapport ‘Schulden klein houden en perspectief bieden’ met als doel de incassokosten in te perken en het CJIB dat steeds meer een rol gaat spelen bij de inning van overheidsschulden. En dan is er nog de vraag wat de gevolgen in 2024 zullen zijn voor ondernemers, nu de Belastingdienst de touwtjes rond de coronaschulden steeds strakker aantrekt.
Conclusie
In 2023 is er veel in beweging gezet. De tendens die al gaande was om meer oog te hebben voor armoede en om meer ondersteuning te bieden aan inwoners, lijkt zich voort te zetten. Mooie ontwikkelingen om 2024 mee in te gaan.
Als de redactie van Schuldhulp wensen wij iedereen een gelukkig, gezond en schuldenvrij 2024
Mr. Corinne Berhitu
Jaqueline Clemens
Joost van Houdt
Irma Weenink
Module Schuldhulp
Een heldere uitleg over toepassing van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs); Inzicht in
minnelijke schuldhulpinstrumenten en andere ondersteuning; nieuwe inzichten over vroegsignalering. De
module Schuldhulp maakt onderdeel uit van de kennisbank Inzicht Sociaal Domein.
