Als u werkzaam bent in de schuldhulpverlening, moet u veel kunnen: je inleven, keuzes maken, werken binnen kaders van wet- en regelgeving, omgaan met teleurstellingen, onverwachte situaties, en dan bedoel ik ook echt onverwachte situaties. Dit alles maakt het werkveld zo leuk en uitdagend. Maar soms ook lastig en frustrerend. Welke lessen uit het stoïcisme kunt u ter harte nemen om elke dag met een positief gevoel van uw werk naar huis te gaan?
Spreekkamer
Zo zat ik een paar jaar geleden op kantoor te wachten op Sophie. Sophie had schulden en ik was benoemd tot haar bewindvoerder. We hadden een goede klik en konden veel samen regelen. Sophie vergat alleen wel eens iets. Ik had meerdere keren gevraagd of ze nog meer schulden had. Het antwoord was nee. Ik had zelf ook niks kunnen vinden. We waren dichtbij een schuldregeling die ik met haar wilde bespreken na een lange, drukke week. Tijdens dit gesprek komt opeens naar boven dat er tóch nog 2 extra schulden zijn. Ik voelde de frustratie, onmacht en een beetje boosheid in mij naar boven borrelen.
Denken als een stoïcijn
Een belangrijk aspect van de stoïcijnse filosofie is de volgende tweedeling: Waar heb je invloed op en waar heb je geen invloed op. Verspil geen tijd aan zaken die je niet kan veranderen, zoals: het weer, de mening van een ander, de oneerlijkheid van het leven, maar ook je bezit en reputatie. Dat kan je namelijk kwijtraken. Focus je alleen op zaken waar je wél invloed op hebt, zoals: je eigen emoties, overtuigingen en handelingen. De volgende spreuk geeft aan dat het niet altijd makkelijk is om direct te weten waar je invloed op hebt:
‘Geef me de kalmte om de dingen te aanvaarden waaraan ik niets kan veranderen, de moed om de dingen te veranderen die ik kan veranderen, en de wijsheid om het verschil tussen beide te zien.’
In het voorbeeld van Sophie heb ik geen invloed op haar gedrag of op het naar boven komen van extra schulden. Ik heb wél invloed op mijn eigen gedachten, gedrag en de manier waarop ik reageer.
Handelen als een stoïcijn
Nadat je je bewust bent geworden van wat in jouw macht ligt, is het tijd om te kijken naar hoe je dit in de praktijk kan brengen. Om te handelen als stoïcijn kan je de zogeheten kardinale deugden hanteren als kompas bij alles wat je doet. Het zijn er 4: Wijsheid, Moed, Rechtvaardigheid en Gematigdheid.
1.Wijsheid
Ook wel praktische wijsheid genoemd. Dit komt er kort gezegd op neer dat je weet wat goed en wat slecht voor ons is. Of zoals de stoïcijnen het noemen: wat goed en wat slecht is voor je karakter. Zo is het duidelijk slecht om je afzijdig te houden als je iemand mishandeld ziet worden en goed om je ermee te bemoeien. Zo zal het in het geval van Sophie goed zijn om te handelen op basis van de nieuwe omstandigheden en ze niet links te laten liggen.
2.Moed
Je in moeilijke situaties standvastig, moreel gedragen. Ook wel ‘het goede doen’. Je gedeisd houden om je niet bloot te stellen aan kritiek of oordelen is geen moed. Het bespreken van de lastige situatie van Sophie vereist een bepaalde mate van moed, omdat je haar moet confronteren met de gevolgen.
3.Rechtvaardigheid
Hiermee wordt bedoeld: Je op een eerlijke manier naar andere mensen gedragen, hen behandelen zoals je zelf door hen behandeld zou willen worden, en altijd hun waardigheid als mens respecteren. Het is dus bijvoorbeeld niet rechtvaardig om Sophie dom te noemen. Of diep te gaan zuchten. Dat is in deze betekenis niet rechtvaardig. Sophie doet het niet expres. Als ik zelf een foutje maak hoop ik op begrip, ik hoop ervan te leren en samen verder te gaan.
4.Gematigdheid
Ook wel zelfbeheersing of proportionaliteit te noemen. Het gaat hier om de houding om alles in de juiste mate te doen, niet te weinig en ook niet te veel. In het geval van Sophie kan ik uit mijn slof schieten of er uit onwil amper op reageren. Het beste zou echter zijn om de situatie gewoon te bespreken, eventueel mijn emoties bespreekbaar te maken en samen naar oplossingen te zoeken.
De 4 deugden staan niet los van elkaar, maar worden altijd evenwichtig en tegelijk ingezet. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om ontzettend boos – en dus niet gematigd – , en tegelijkertijd rechtvaardig te zijn. Want ontzettend boos worden is ook niet rechtvaardig.
Tot slot: Emoties versus gedachten
Het is goed om te beseffen dat de emotie die je ervaart bij een bepaalde gebeurtenis, afhankelijk is van je gedachten over diezelfde gebeurtenis. Mijn gedachten bij Sophie waren direct: ‘daar was ik al bang voor’ en ‘nee he, dat kost me veel werk’. Deze gedachten zijn de oorzaak van mijn emoties.
Probeer de komende week eens bewust stil te staan tijdens een gesprek waarbij u emoties ervaart, het maakt niet uit welke. Onderzoek dan welke gedachten u had voordat u die emoties ervoer. Verklaren de gedachten uw emoties? Had u door heel bewust andere gedachten op te roepen ook andere emoties kunnen oproepen?
Zodra u dit onder de knie hebt, heeft u leren denken en handelen als een stoïcijn!
Module Schuldhulp
Een heldere uitleg over toepassing van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs); Inzicht in minnelijke schuldhulpinstrumenten en andere ondersteuning; nieuwe inzichten over vroegsignalering. De module Schuldhulp maakt onderdeel uit van de kennisbank Inzicht Sociaal Domein.
