De Participatiewet in balans: uitstroom stimuleren door minder belemmeringen

In juli en augustus bespreekt de redactie van onze juridische kennisbank Inzicht Sociaal Domein wekelijks een ander thema uit het onlangs verschenen rapport ‘De Participatiewet in balans’. Dit rapport bevat de uitkomsten van een analyse van de Participatiewet en een overzicht van beleidsopties en oplossingsrichtingen voor verbetering van de wet. Hierbij staan eenvoud, uitvoerbaarheid en de menselijke maat centraal. Deel 3 gemist? Klik hier.

De stap van uitkering naar werk, wat zijn de risico’s?

Een deel van de uitkeringsgerechtigden kan niet op korte termijn uitstromen uit de bijstand. Ongeveer 70% van alle bijstandsgerechtigden zit langer dan 2 jaar in de bijstand. Om daar uit te komen hebben zij vaak een tussenstap nodig in de vorm van deeltijdwerk. Voor een aanzienlijke groep langdurig bijstandsgerechtigden is deeltijdwerk om diverse redenen het hoogst haalbare. Maar bij het zetten van de stap naar (deeltijd)werk ervaren veel mensen knelpunten en onzekerheden. Dit blijkt ook uit het project Simpel Switchen in de Participatieketen.

Als mensen een baan aangeboden krijgen is het belangrijk om te weten wat die baan betekent voor het recht op toeslagen en gemeentelijke regelingen. Sommige mensen gaan er (op maandbasis) op achteruit zodra zij gaan werken. Dit is de zogenoemde armoedeval. Bij deeltijdwerk geven de inkomstenverrekeningen vaak problemen of – vanwege de tijd die het verrekenen kost – zodanige schommelingen in de inkomsten dat mensen soms hun maandelijkse lasten niet kunnen betalen. En wanneer iemand opnieuw bijstand nodig heeft, is de aanvraag ervan ingewikkeld en tijdrovend.
Deze (financiële) onzekerheden maken dat mensen de stap van uitkering naar (deeltijd)baan vaak niet durven zetten.

Spoor 1

Het rapport bevat beleidsopties om te komen tot een wet die bestaanszekerheid biedt binnen het soms langdurige proces van uitkering naar volledige uitstroom, en ook tijdens de periode van deeltijdwerk:

D1  Maak werk lonender door de verschillende vrijlatingen in de wet te harmoniseren en te verruimen (dit is een maatregel uit het coalitieakkoord). Een bredere toepassing van de vrijlating maakt deeltijdwerk aantrekkelijker.

D2  Voorkom financiële onzekerheid door de mogelijkheid van een bufferbudget in de Participatiewet te creëren. Inkomensschommelingen bij de verrekening van inkomsten uit deeltijdwerk kunnen uit dit budget worden gecompenseerd.

D3  Maak automatisch verrekenen van inkomsten mogelijk door gegevens uit de polisadministratie te gebruiken. Dan hoeven inkomsten niet meer achteraf (met een maand vertraging) te worden verrekend. Dit vermindert de administratieve lasten voor de uitvoering en de inkomensonzekerheid bij de bijstandsgerechtigde.

D4  Versimpel het verrekenen van vakantiegeld uit deeltijdwerk. Dit wordt gedurende het jaar maandelijks op de uitkering in mindering gebracht en in de maand van uitbetaling door de werkgever niet gekort door de gemeente. Hierdoor heeft de bijstandsgerechtigde met deeltijdwerk in de overige maanden minder inkomen dan een bijstandsgerechtigde zonder deeltijdwerk. Door de verrekeningssystematiek aan te passen kan dit worden voorkomen.

D5  Verkort de maximale verrekentermijn van 6 naar 2 maanden. Te veel uitgekeerde bijstand mag binnen 6 maanden worden verrekend met een lopende uitkering. Deze termijn wordt verkort naar 2 maanden, zoals ook het beleid van UWV is.

D6  Zorg voor een versnelde aanvraagprocedure bij mensen die opnieuw bijstand aanvragen. Dit kan door de bewijslast te verminderen met het principe ‘eerst verklaren, later bewijzen’. Ook kan DigiD als geldig identificatiemiddel bij de aanvraag van bijstand worden geïntroduceerd.

D7  Maak bijstand met terugwerkende kracht mogelijk (tot maximaal 3 maanden). Met name mensen met een oproepcontract hebben regelmatig al een of meer maanden nauwelijks inkomsten ontvangen voordat zij een bijstandsuitkering aanvragen. Met de terugwerkende kracht is het ‘veiliger’ om in een periode van inkomensonzekerheid toch door te blijven werken.

Bij de dienstverlening is het belangrijk dat de aandacht voor de klant doorloopt, ook wanneer het recht op bijstand (tijdelijk) eindigt.

Spoorslags 1

Omdat de bovenstaande opties al onderzocht zijn binnen het project Simpel Switchen, zijn deze waarschijnlijk al op de (redelijk) korte termijn te realiseren. Wat kan uw gemeente nu al doen?

• Een verkorte aanvraagprocedure inrichten voor de ‘terugstromers’ in de bijstand;
• De termijn waarbinnen te veel uitgekeerde bijstand wordt verrekend naar 2 maanden terugbrengen. De verrekeningstermijn van 6 maanden (art. 58 lid 4 Pw) is immers een bevoegdheid;
• Het incentivebeleid eens onder de loep nemen. Gebruikt de gemeente de optie om een studie of (deeltijd)werk te stimuleren met een premie al optimaal?;
• Kijk ook eens naar het vrijlatingsbeleid van uw gemeente. Wordt dit (ruimhartig) toegepast?; en
• Alleenstaande ouders ondersteunen naar werk en kinderopvang. Voor hen is het vaak al snel haalbaar om met betaald werk uit de bijstand te stromen. Specifiek op deze doelgroep gericht beleid kan lonend zijn.

Toch zal de financiële onzekerheid voor veel mensen een drempel blijven om aan het werk te gaan. Met WerkLoonT van Stimulansz berekent u de financiële gevolgen van werkaanvaarding. Met deze applicatie krijgen u en uw klanten inzicht in de positieve en negatieve gevolgen van betaald (deeltijd)werk en in de knelpunten hierbij.

Spoor 2

De beleidsopties bij dit thema liggen met name binnen spoor 1. Maar de beleidsopties die bij het thema ‘Bestaanszekerheid’ genoemd zijn, zullen ook in het kader van financiële zekerheid tijdens het proces van uitkeringsafhankelijkheid naar volledige uitkeringsonafhankelijkheid nader worden uitgewerkt.

Spoor bijster?

Stimulansz volgt de uitwerking van het rapport op de voet. Blijf ons volgen! Heeft u een abonnement op Inzicht Sociaal Domein? Dan kunt u ook vragen stellen aan onze helpdesk! Volgende week verschijnt de uitwerking van het 5^e thema: Effectieve verplichtingen.