Kleiner hapje, groot effect: verminderen van obesitas
Wat als we zouden werken aan het terugdringen van ernstig overgewicht, oftewel obesitas. Obesitas zorgt voor een grotere kans op onder meer artrose, hoge bloeddruk, diabetes, hart- en vaatziekten, slaapapneu, onvruchtbaarheid, vermoeidheid, laag zelfbeeld, depressie, Alzheimer, ADHD en schizofrenie . Hoe waardevol een goede gezondheid is, valt pas echt op als die wegvalt. Dan valt op hoe vanzelfsprekend het is om te kunnen werken, sporten, familie en vrienden te ontmoeten en wat het met je doet als dat niet meer kan of het niet meer vanzelfsprekend is. Dat geldt voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving, waar extra (mantelzorg)taken bij terechtkomen. Het terugdringen van obesitas levert de mensen die het betreft en de samenleving als geheel dus veel op.
Een gezonde leefstijl, dat kan toch iedereen?
Oké, het terugdringen van obesitas is belangrijk. Maar wat heeft de gemeente daarmee van doen? Dat is toch iemands eigen verantwoordelijkheid? Ja en nee. De meeste mensen weten hoe je gezond moet leven, maar dat ook doen is minder eenvoudig. Er zijn verschillende modellen in omloop die gezondheidsverschillen verklaren. Die modellen hebben gemeen dat gezondheid afhankelijk is van veel factoren. Centraal staat het individu en diens leeftijd, geslacht, erfelijke aanleg of persoonlijkheid. Naast het individu speelt de sociale context een grote rol. Hoe ziet iemands netwerk eruit? Welke normen heeft iemand van huis en omgeving meegekregen? Ziet iemand buurtgenoten buiten fietsen, wandelen en tuinieren, of zitten ze op een bankje voor het huis met bier en chips? Dat is natuurlijk heel gechargeerd, maar het heeft wel degelijk invloed op je eigen gedrag. Zo heeft bijvoorbeeld het gemiddelde gewicht van je buurtgenoten invloed op wat je als normaal ervaart. Ook hiermee is het plaatje nog niet compleet. De omgeving doet er ook toe. Als ik mijn deur uitstap, dan ben ik binnen loopafstand in het groen met prettige wandel- en fietspaden. Woon je in een wijk waar je je ‘s avonds niet veilig voelt op straat, dan is een wandeling ’s avonds helemaal niet aantrekkelijk. De fysieke omgeving en de politieke omgeving (onder meer de veiligheid van de omgeving) speelt dus ook een wezenlijke rol. Net als de economische omgeving, oftewel de vraag wat iemand zich kan veroorloven. Is er betaalbare gezonde voeding in de nabije omgeving? Zijn er gratis of betaalbare mogelijkheden om aan sport te doen of zijn er alleen maar dure sportclubs? Dit geheel aan factoren leidt tot het wel of niet kunnen hebben en volhouden van een gezonde leefstijl.
Met andere woorden, het heeft weinig zin om het individu aan te spreken op de verantwoordelijkheid als de randvoorwaarden niet op orde zijn. Iemand moet het willen, moet het kunnen en het vertrouwen hebben dat het lukt.
5 tips voor de gemeente
We kunnen concluderen dat een gezonde leefstijl zeker belangrijk is en gelijktijdig niet makkelijk. Wat kan de gemeente hier dan aan bijdragen? Hieronder 5 tips.
1. Waargenomen sociale normen zijn heel belangrijk
Laat kinderen van jongs af aan ervaren hoe leuk bewegen en gezond eten is. Een groenblauw schoolplein draagt uit dat buiten zijn en bewegen leuk én gezond is. Het verbetert de motoriek en het lijkt erop dat zelfs het afweersysteem versterkt wordt. Ook vermindert het pesten en zorgt voor betere sociale relaties en meer zelfvertrouwen. Allemaal zaken die het beroep op jeugdzorg kunnen verminderen.
2. Reclame heeft grote invloed
Zeker kinderen zijn erg beïnvloedbaar voor reclame. Reclame voor de groenteboer in plaats van McDonalds maakt het eten van groente en fruit de norm (‘An apple a day keeps the doctor away!’).
3. Belang van de omgeving
Je stimuleert beweging door een supermarkt op loop- of fietsafstand, kwalitatief goede parken en speeltuintjes waar mensen elkaar buiten kunnen ontmoeten en bewegen. Ook een infrastructuur die lopen en fietsen aantrekkelijk maakt draagt bij aan meer bewegen. In een aantal gemeenten worden al ‘snelfietspaden’ aangelegd. Een mooi voorbeeld! Zorg ook voor voldoende bankjes onderweg. Dit kan mensen die wat minder goed ter been zijn over de drempel helpen om toch naar buiten te gaan en te bewegen. En dat kan er weer voor zorgen dat mensen langer zelfredzaam blijven.
4. Belang van ervaren omgeving
Ook het gevoel van veiligheid speelt hier een rol. Is het goed verlicht en zijn er waakzame ogen in de buurt?
5. Economische omgeving
Als het gaat om de economische omgeving valt er ook winst te behalen. De kindpaketten zijn inmiddels breed omarmd. Waarom niet een gezond-pakket toevoegen? Waarmee mensen kunnen sporten en boodschappen kunnen doen. En dan bij voorkeur zodanig dat ze ook kunnen kiezen voor verse producten. En ja, ik weet dat dit snel als betweterig wordt beschouwd, maar nu hebben mensen met een minimuminkomen die keuze vaak niet. De goedkoopste pasta bevat heel weinig voedingsstoffen, net als de goedkope rijst, limonade en appelmoes. Het zou ontzettend helpen als mensen daarin een reële keuze hebben en niet hoeven te kiezen tussen genoeg en ongezond, of te weinig en gezond.
Tot slot
Dit zijn ook belangrijke thema’s bij het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Preventie op gezondheid is een kwestie van lange adem en het levert de samenleving meer welbevinden en lagere kosten op. Dan leven mensen langer en langer in goede gezondheid. Dit lukt alleen als we plannen voor de lange termijn durven maken en ons niet de vraag stellen ‘Is dit mijn taak’? Maar: ‘Wat kan ik hieraan bijdragen?’
Feiten
1. De zorguitgaven in brede zin, het totaal aan zorg en welzijn is van 39.380 miljoen euro in 1998 toegenomen tot 127.306 miljoen euro in 2022 (bron: https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/84047NED). En dan gaat het nog niet eens over verlies van arbeidsproductiviteit en uitkeringen in verband met ziekte en arbeidsongeschiktheid.
2. Obesitas in Nederland nam toe van 5,4% (BMI 30 en hoger) in 1981 tot 15,6% (BMI 30 en hoger) in 2023.