Energie: (hoe) betalen minima de rekening?

Energiearmoede

Voor de energietransitie naar duurzame energie zijn er al veel onderzoeken gedaan. In het rapport De feiten over energiearmoede in Nederland, Inzicht op nationaal en lokaal niveau van TNO wordt ingegaan op energiearmoede. De simpele definitie van energiearmoede is dat een huishouden gemiddeld 13 tot 20% van het inkomen aan de energierekening betaalt (tegenover 5% van het inkomen van alle huishoudens). Overigens rijzen deze cijfers onder de huidige omstandigheden, alleen maar verder de pan uit.

Uit dit onderzoek van TNO blijkt dat zo’n 7% van de huishoudens te maken heeft met energiearmoede. Zo’n 75% van deze groep woont in een corporatiewoning! Op overzichtelijke landkaarten is goed te zien dat deze huishoudens met name buiten de Randstad in weinig en niet-stedelijke gebieden in het noorden, oosten en zuidoosten van het land en deels in Zeeland te vinden zijn.

Momenteel wordt het probleem nog enigszins gedempt door huishoudens die nog een vast contract hebben. Met een flexibel contract komen, door de almaar stijgende de energiekosten, zelfs huishoudens met hogere inkomens in de gevarenzone terecht.

Effecten van energiearmoede

Energiearmoede is een ‘complex multidimensionaal probleem’. Het gaat niet alleen om de hoge energierekening, maar ook om alle gevolgen daarvan. Zoals het effect op de lichamelijke en psychische gezondheid door onvoldoende toegang tot verwarming, verlichting en mogelijkheid tot koken. Maar het heeft ook effect op de arbeids- en studieproductiviteit, het sociale leven en op de gezondheid van kinderen op lange termijn. Zeker als de woning naast tocht en vocht ook nog hardnekkige schimmels herbergt. Voeg daar nog geldstress en schulden aan toe, en de gezondheid van deze huishoudens staat zwaar onder druk.

Landelijke maatregelen

De landelijke overheid heeft een aantal algemene maatregelen genomen, zoals:

• het verlagen van de energiebelasting (door zowel een korting op de energierekening te geven als een tijdelijke verlaging van het btw-tarief);
• verstrekken van een energietoeslag van € 800 voor minima; en
• het inzetten van energiebesparende maatregelen voor kwetsbare huishoudens.

Alle beetjes helpen, maar voor sommige huishoudens is dit bij lange na niet genoeg.

Lokale maatregelen

TNO stelt dat naast landelijke maatregelen ook lokaal beleid nodig is. 1 euro investeren levert uiteindelijk € 2,50 aan baten op, dus het loont om in te zetten op het besparen van energie.
Lokale overheden lopen voorop met talrijke energieprojecten. Het grote voordeel is dat er maatwerk geleverd kan worden. Het nadeel is dat veel gemeenten bezig zijn zelf het wiel uit te vinden.

De aanpak van energiearmoede kent meerdere aspecten:

• noodhulp om slechter te voorkomen;
• verduurzaming van woningen;
• verduurzaming bij kwetsbare huishoudens.

Noodhulp om slechter te voorkomen

Huishoudens met lagere inkomens die een nieuw contract moeten afsluiten, hebben een acuut probleem. Zij kunnen de hoge energierekening niet betalen (zie de voorbeelden in het kader). Dit probleem moet met spoed opgepakt worden, om te voorkomen dat mensen (nog verder) in de schulden belanden. Zie het tegemoetkomen in deze kosten als preventie en vroegsignalering. Lokale initiatieven springen hier al op in. Zo is in Tilburg de Stichting Ondersteuningsfonds (TOF) begonnen met een solidariteitsactie 400 x 400, om huishoudens te ondersteunen die vanwege de energielasten in de schulden dreigen te komen.Voorbeelden kosten van in maart 2022 nieuw afgesloten energiecontracten voor statushouders (met een bijstandsuitkering) :

• gezin met 4 kinderen, hoekwoning uit de jaren ‘50: € 500 per maand;
• gezin met één kind, tussenwoning uit de jaren ’90: bij Eneco € 478, bij Vattenfall € 548, bij Essent € 598 en bij Engie € 686 per maand;
• eenpersoonshuishouden, klein appartement uit de jaren ‘90: € 266.

Wat kan de gemeente verder doen?

• Zorg dat de afdeling inkomen en schuldhulpverlening direct met vroegsignaleringspartners als woningbouwverenigingen, energieleveranciers in contact staat. Op die manier kunt u in een vroeg stadium achterhalen welke huishoudens het hardst worden getroffen.
• Verstrek aanvullend op de energietoeslag en in noodgevallen, direct individuele bijzondere bijstand. Hanteer de Nibud-bedragen als norm voor de energierekening. Vul dit naar draagkracht aan tot het bedrag van de actuele energierekening.
• Laat eenmalige giften van lokale initiatieven of (kerkelijke) organisaties voor noodhulp aan gezinnen met een bijstandsuitkering of met een schuldenregeling vrij. Normaal gesproken zullen giften voor de kosten van energie moeten worden verrekend met de uitkering. Maar in deze bijzondere situatie van extreem hoge energiekosten kunnen giften voor deze noodzakelijke kosten worden vrijgelaten.

Het moet gezegd: Dit zijn slechts pleisters en het is helaas geen effectieve bestrijding van energiearmoede op de lange termijn. Maar hozen met de kraan open voorkomt in ieder geval wél verzuipen en reanimeren.

Verduurzamen van woningen

Het isoleren van woningen pakt de bron van het verbruik aan, dus de inzet daarop is op de lange termijn bestendiger. Verduurzamen kan zowel door renovatie als door besparingsmaatregelen te combineren met goed advies. Het meest effectief is, om te beginnen met huizen die het minst energiezuinig zijn, en bewoond door kwetsbare huishoudens.

Voor huishoudens kunnen er een aantal barrières zijn voor verduurzaming:

• geen geld
• geen bevoegdheid (huurhuis)
• onvoldoende overzicht en vaardigheden
• geen puf om iets nieuws te doen (vanwege problemen)

In het eerder genoemde onderzoek geeft TNO aan dat voor een duurzame aanpak van de energie-armoede juist de investeringsbarrières geslecht moeten worden. Daarbij moet rekening gehouden worden met de technische en technologische opties die per huis verschillen. Het begint dan wel met eenvoudige quick fixes, maar met bovenstaande barrières, zijn die meestal ook al moeilijk te realiseren.

We zien dat gemeenten hierin verschillende aanpakken ontwikkelen:

• Veel gemeenten zetten energiecoaches in om huishoudens te helpen met verduurzamen. Die zijn beschikbaar voor alle inwoners, ongeacht eventuele financiële problemen.
• Rotterdam deelt gratis doe-het-zelf energieboxen uit met energiebesparende producten.
  De box met een waarde van € 90 is geschikt voor zelfredzame en handige inwoners bij wie geld de hindernis is om deze producten aan te schaffen.
• Amersfoort heeft het ‘isolatieoffensief’. Daarin wordt gepleit voor een sociale isolatie-tegoedbon van € 5000. De gedachte achter deze aanpak is dat isolatie niet alleen als een technisch probleem gezien moet worden, maar ook als een sociale uitdaging om inwoners actief te helpen.

Van veel huishoudens in armoede (lees stress) en van mensen die de taal niet goed machtig zijn, is de mogelijkheid om in actie te komen beperkt. Elke drempel voor energiebesparing is voor hen hoog. Een gerichte aanpak op wijkniveau, huis voor huis, is dan ook noodzakelijk.

Verduurzamen bij kwetsbare huishoudens

Energiearmoede is vaak onderdeel van een vicieuze cirkel. Huishoudens waarbij dit speelt, ervaren vaak allerlei vormen van armoede als onderdeel van hun dagelijkse leven. Zoals financiële problemen en lichamelijke en psychische gezondheidsklachten. Dat vraagt dus om een betere afstemming op de situatie dan de one-size-fits-all-maatregelen zoals hierboven beschreven.

In het Verenigd Koninkrijk werken ze met ‘lived-experience’. Daarbij is energie-armoede de aanleiding om het gesprek aan te gaan. De veronderstelling dat mensen onvoldoende informatie of kennis over energieverbruik hebben, klopt niet altijd. Soms kunnen ze juist haarfijn vertellen hoeveel één wasbeurt kost. Maar iets aan de energieproblemen doen, is niet alleen rationeel. Het gaat ook om negatieve ervaringen met een energieleverancier, verhalen van familie of kennissen, angst voor de gevolgen van overstappen of angst voor bijkomende kosten van besparingsmaatregelen. Deze ervaringen meenemen is noodzakelijk om de belemmeringen te overwinnen. Vertrouwen in degene die helpt is extra belangrijk voor deze groep.
Sociaal werk inzetten dat al betrokken is, kan bijdragen aan het bereiken van die huishoudens. Gezamenlijk optrekken helpt bij het regelen van energie besparingen en bij het geven van garanties dat mensen er financieel op vooruitgaan.

Er is veel te winnen als er nauwer samengewerkt wordt tussen het sociaal domein en de afdelingen rondom huisvesting en energiebeleid. Makkelijker gezegd dan gedaan, maar met integrale samenwerking kunnen (vaak) gescheiden doelstellingen makkelijker behaald worden.

Wat betekent dat concreet en wat kunnen we er met zijn allen aan doen?

De aanpak van energiearmoede moet op meerdere fronten hand in hand gaan. Het verbetert het leven van kwetsbare huishoudens op zowel financiële, mentale als fysieke gezondheid en zorgt voor een rechtvaardiger energietransitie.
Dit betekent uiteindelijk winst voor de hele samenleving.

Nu nog snel een eind aan de oorlog…

Energietoeslag; handreiking en tips

Stimulansz heeft in opdracht van het ministerie van SZW een handreiking Energietoeslag samengesteld en modelbeleidsregels, -beschikkingen en een modelaanvraagformulier geschreven. Zie hiervoor de pagina Energietoeslag.

Tips:

• Verstrek de energietoeslag zo laagdrempelig mogelijk en zorg dat die makkelijk vindbaar is voor werkende armen.
• Daarnaast kunt u de energietoeslag opnemen in BerekenUwRecht als u daar een abonnement op heeft. Dan kunnen uw inwoners snel zien of ze recht hebben op deze en andere toeslagen.

Optelsom van energie en emissiereductie, comfortwinst en gezondheidsverbeteringen (TNO)

Deze gegevens zijn afkomstig van VluchtelingenWerk Barneveld, maart 2022.