Financieel ontzorgen van statushouders in het nieuwe inburgeringsstelsel

Wat betekent financieel ontzorgen?

Financieel ontzorgen betekent dat de gemeente het beheer van inkomsten en uitgaven geheel of gedeeltelijk uit handen neemt. De verplichte ontzorging bestaat uit het betalen van de huur, de rekeningen voor gas, water en stroom en de verplichte zorgverzekering. Deze kosten betaalt u vanuit de bijstandsuitkering. De periode van ontzorging gaat in op het moment dat het recht op bijstand ontstaat en duurt minimaal 6 maanden.
Het is belangrijk dat de inburgeraar in deze periode (financieel) zelfredzaam wordt. Onder financiële zelfredzaamheid verstaan we dat iemand zijn/haar inkomsten en uitgaven in balans houdt, nu en in de toekomst. Financiële zelfredzaamheid is belangrijk om volwaardig mee te kunnen doen in de Nederlandse maatschappij. Daarom is het belangrijk financiële zelfredzaamheid al tijdens de periode van financieel ontzorgen te stimuleren. Het werken aan financiële zelfredzaamheid is dus onderdeel van het proces van financieel ontzorgen. Het staat gemeenten vrij te bepalen hoe zij het proces van financieel ontzorgen en het bevorderen van financiële zelfredzaamheid inrichten.
De verplichte ontzorging wordt geregeld in de Participatiewet en geldt alleen voor de groep bijstandsgerechtigde asielstatushouders. Bijstandsgerechtigde asielstatushouders die hun inburgeringstraject zijn gestart vóór de inwerkingtreding van de nieuwe wet kunnen niet verplicht worden om deel te nemen aan de verplichte periode van ontzorgen.

Waarom is gekozen voor verplicht financieel ontzorgen?

Om snel en effectief te kunnen inburgeren is het belangrijk om financiële problemen te voorkomen en zo snel mogelijk te regelen dat er in de eerste levensbehoeften kan worden voorzien. Het doel van verplicht financieel ontzorgen is drieledig:

1. Het bevorderen van het inburgeringsproces
   Onzekerheden over financiën kunnen afleiden van inburgering.
2. Het bevorderen van arbeidsdeelname
   Financieel ontzorgen geeft meer ruimte om te werken aan de weg naar arbeidsdeelname.
3. Het voorkomen van schuldenproblematiek
   Door financiële ontzorging kunt u schulden voorkomen. Omdat asielstatushouders nog weinig zicht hebben op hun financiële positie als zij zich vestigen in een gemeente, kunnen zonder ontzorging makkelijk schulden ontstaan.

Wat wordt er van u als gemeente gevraagd?

Hoe u het proces van financieel ontzorgen en het stimuleren van financiële zelfredzaamheid inricht, is niet in de wet geregeld. Daarin moet u dus zelf keuzes maken.
Een keuze kan zijn om de vaste lasten rechtstreeks vanuit de uitkering te betalen, of door een beheerder vanuit een budgetrekening. Werken aan financiële zelfredzaamheid vraagt om begeleiding. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door de partij die zorgt voor de in het nieuwe stelsel vereiste maatschappelijke begeleiding, in de vorm van individuele begeleiding of door middel cursussen in groepsverband.
Belangrijke aandachtspunten bij het financieel ontzorgen van statushouders zijn:

• Rekening houden met de behoeften van de doelgroep
  Om effectief te zijn, moet het aanbod dat u ontwikkelt om bijstandsgerechtigde asielstatushouders te ontzorgen en te begeleiden naar financiële zelfredzaamheid aansluiten bij de behoeften van de doelgroep. Het kan helpen om in een vroeg stadium van de ontwikkeling van het aanbod de doelgroep te betrekken om de behoeften in kaart te brengen. Het evalueren van ervaringen nadat het aanbod is opgezet is ook belangrijk om het traject waar nodig te kunnen aanpassen.
• Samenwerking met andere partijen
  Financieel ontzorgen doet u als gemeente niet alleen. U zult contact hebben met externe partijen zoals woningbouwcorporaties, energieleveranciers en zorgverzekeraars en waarschijnlijk met organisaties voor maatschappelijke begeleiding. Waarschijnlijk zijn er al afspraken met partners met betrekking tot bijvoorbeeld schuldhulpverlening en budgetcoaching. Mogelijk sluit al bestaand aanbod aan bij de behoefte van de doelgroep.
• Aandacht voor integraliteit
  Financiële zelfredzaamheid staat niet op zichzelf in het inburgeringsproces. Het persoonlijk Plan Inburgering en Participatie (PIP) kan helpen om een integrale benadering en blik te houden en maatwerk te leveren. In het PIP kunt u zowel de afspraken over de wettelijk verplichte ontzorging als andere keuzes ten aanzien van de leerroute en ondersteuning en maatschappelijke begeleiding opnemen.
• Beleidsontwikkeling
  Om te komen tot een samenhangende aanpak met aandacht voor alle aspecten van inburgering, waaronder financiële zelfredzaamheid, is een langetermijnvisie nodig. Bij het ontwikkelen van beleid om financieel te ontzorgen is onder andere aandacht nodig voor de vorm en duur van begeleiding, het tijdig starten met het stimuleren van financiële zelfredzaamheid en de taalontwikkeling. Het niveau van taalbeheersing is een belangrijke factor bij het realiseren van financiële zelfredzaamheid.

Succesfactoren financieel ontzorgen statushouders

De Inspectie SZW heeft in 2019 onderzoek gedaan naar het financieel ontzorgen van statushouders op weg naar zelfredzaamheid. Daaruit zijn 2 succesfactoren voor het effectief ontzorgen naar voren gekomen:

• Ruimte voor maatwerk
  Onderzoek hoe de verplichte minimale financiële ontzorging en het stimuleren van de financiële zelfredzaamheid voor deze individuele bijstandsgerechtigde asielstatushouder het beste kan worden ingezet om een bijdrage te leveren aan snelle inburgering. Dit kan worden beoordeeld door de afspraken over ontzorgen en financiële zelfredzaamheid onderdeel te maken van het persoonlijk Plan Inburgering en Participatie (PIP).
• Begeleiding
  Het komen tot financiële zelfredzaamheid vraagt om voldoende aandacht voor begeleiding en stimulering. Het is belangrijk hiermee direct aan het begin van het traject te beginnen om financiële problemen op een later moment te voorkomen.

Dat kan met onze juridische kennisbank Inzicht Sociaal Domein