Haarlem: “De situatie van de inwoner en de bedoeling van de wet staan centraal”

Jori Alkemade is projectmanager organisatiecultuur bij de gemeente. Ze vertelt: “Door de stelselwijzigingen in 2015 zijn we onze leidende principes in het sociaal domein gaan ontwikkelen. Hoe wilden we voortaan uitvoering geven aan ons moreel kompas? We kozen ervoor om de Omgekeerde Toets te implementeren. Niet als methodiek, maar als visie van waaruit we willen werken. Stimulansz adviseert ons nog steeds over de manier waarop we dit het best kunnen doen. Zo trainen we alle medewerkers in de Omgekeerde Toets.”

Interpretatie van de wet

“Het is niet zo dat we de Omgekeerde Toets ‘toepassen’ als methodiek. Nee, het is ons vertrekpunt”, vervolgt Jori.” Iedere medewerker die een aanvraag behandelt, moet bedenken: wat is het effect dat de inwoner hiermee wil bereiken, hoe helpt deze ondersteuning of voorziening hen in hun leven? Ook als het een enkelvoudige aanvraag is. Dat is soms wennen, voor zowel nieuwe medewerkers als medewerkers die hier al lang werken. Waar we vroeger misschien gewend waren om de letter van de wet te volgen daagt de Omgekeerde Toets ons uit om de bedoeling van de wet uit te voeren.”

Ruimte en vertrouwen

Jetske Kracht is GGZ-medewerker bij een sociaal wijkteam van de gemeente Haarlem & Zandvoort. Ze begeleidt casuïstiekbesprekingen voor het sociaal domein en het sociaal wijkteam. “De Omgekeerde Toets draagt bij aan de ruimte en het vertrouwen van medewerkers om maatwerk uit te voeren. Het is belangrijk dat dat vertrouwen er is. En dat er veiligheid is om die bewegingsruimte te pakken. Dat zijn de belangrijkste voorwaarden om succesvol te werken met de Omgekeerde Toets. Want medewerkers zijn soms zoekende. Wat is maatwerk? Hoe voer je dat uit? En wat is de cultuur in deze gemeente? Dát is voor ons maatwerk: het gewenste effect staat centraal en de wet ondersteunt. Daarbij moeten we ons bewust zijn van de invloed van ons handelen op het leven van mensen: welke invloed hebben we?”

Veel meer mogelijk

Als u werkt vanuit het gewenste effect, is er veel meer mogelijk. Jori geeft een voorbeeld: “We hebben een speciaal team klantmanagers werk en inkomen voor dak- en thuislozen. Voor deze mensen is het veelal lastig om documenten aan te leveren. Houden we ons strak aan de inlevertermijnen, dan wijzen we continu aanvragen af. Als ambtenaar sta je in je recht, omdat je de wet uitvoert. Maar bereik je daarmee het gewenste effect? Ik denk het niet. Wij willen een vraag niet steeds moeten afwijzen, we willen mensen verder helpen. Door te kijken naar de bedoeling van de wet, ga je heel anders om met een aanvraag. Zeker als je weet dat je daarmee het gewenste effect bereikt. Dat is positief voor de inwoner. En voor ons als gemeente want wij doen ons werk voor de inwoners van Haarlem en Zandvoort.”

Samenwerking stimuleren

De Omgekeerde Toets stimuleert ook de samenwerking tussen disciplines binnen de gemeente, stelt Jori. “Als een inwoner schulden heeft, is hij vaak ook afhankelijk van een uitkering. Misschien heeft hij ook hoge zorgkosten. Dat zijn al drie contactpersonen in onze gemeente. Voor de inwoner is het veel beter dat we zijn vraag samen oppakken. Vanuit het gewenste effect en een gezamenlijk belang voor de inwoner. Doordat we aan de hand van de Omgekeerde Toets gezamenlijk kijken naar de vragen van inwoners, zorgen we voor onderlinge uitwisseling en begrip voor elkaars disciplines. Door deze integrale blik kan een inwoner vaak sneller en beter worden geholpen bij zijn of haar vraag.”

Training de Omgekeerde Toets

Bij de gemeente Haarlem werken nu zo’n 400 medewerkers met de Omgekeerde Toets. Jori: “We nemen hen steeds mee in het gedachtegoed. Alle nieuwe medewerkers én collega’s die al langere tijd bij ons werken. Van uitvoering tot beleid. Ook ons management draagt het gedachtegoed. Het werken vanuit de bedoeling staat voor ons centraal.”

Jetske: “Sommige nieuwe collega’s zeggen dan: ‘Oh, maar we werken al op die manier.’ Dat is een begrijpelijke reactie. Maar je hebt de methode nodig om te onderbouwen wat je doet. Met de vier stappen in de Omgekeerde Toets pel je de hulpvraag af en borg je het proces.” Dit maakt volgens Jetske de weg vrij voor andere oplossingen. “Stel dat een inwoner een scootmobiel aanvraagt. Uit het gesprek blijkt dat hij of zij zich eenzaam voelt. Dan kom je misschien op een andere oplossing waarmee je het gewenste effect beter bereikt. Die aanpak maakt medewerkers heel bevlogen.”

Samenwerking met Stimulansz

De Omgekeerde Toets zit steeds meer in het DNA van de gemeente Haarlem. Jori: “We werken daarvoor nog altijd nauw samen met Stimulansz. Ze verzorgen trainingen en inspirerende lezingen voor medewerkers. En ze denken goed mee over wat het beste werkt voor ons. Samen bekijken we welk effect we willen bereiken en wat daarin passend is. Die aanpak kan elk jaar anders zijn.”

Jori en Jetske hebben veel ambitie. “We willen nog meer de ervaringen van medewerkers delen. We willen beter duidelijk maken wat het werken vanuit de bedoeling oplevert. En we willen de samenwerkingen in het sociaal domein continu verbeteren, binnen en buiten de organisatie. We zien ook nog andere kansen voor de Omgekeerde Toets. Bij elk vraagstuk is het goed om uit te gaan van het gewenste effect. Neem de Toeslagenaffaire. Als iemand daar goed bij stil had gestaan had dat veel ellende gescheeld.”