Toen 2024 begon, was de formatie in volle gang. Bestaanszekerheid was een belangrijk onderwerp tijdens de verkiezingscampagnes. Daarom werd reikhalzend uitgekeken naar het coalitieakkoord.
Meer duidelijkheid over de nieuwe Wsnp
In afwachting daarvan, bogen de rechters zich nog steeds over de wetswijziging van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) in 2023. Vooral het bepalen van de ingangsdatum van de Wsnp aansluitend op het minnelijke traject, gaf hoofdbrekens. Er waren vragen over wat te doen met beslag en hoe om te gaan met de maximale inspanning in de beoordeling. De rechtbank Den Haag klopte bij de Hoge Raad aan om advies hierover. In mei kwam de advocaat-generaal met een richtinggevend advies, met handvatten waarmee rechters een weging kunnen maken in hoeverre ze rekening houden met wat gebeurd is in de periode vóór het Wsnp-verzoek.
Afloscapaciteit in de hoofdrol
Zo speelde de afloscapaciteit in het gegeven advies een belangrijke rol. Ook als de afloscapaciteit nihil was, kon dit de ingangsdatum van de Wsnp vervroegen. Hier raakte het advies aan een opmerkelijke kwestie in de schuldhulpverlening. Hoe kan iemand volgens de berekening van het vrij te laten bedrag (vtlb) geen afloscapaciteit hebben, maar volgens de gedragscode van de NVVK toch 5% van de bijstandsnorm kunnen afdragen? De NVVK besloot daarom haar gedragscode per juli 2024 te wijzigen. Het vtlb is nu ook voor de msnp het uitgangspunt en de NVVK presenteerde daarbij een nieuwe soort schuldregeling: de schuldregeling zonder afloscapaciteit, oftewel het 0-aanbod. De definitie van problematische schuld bleef overigens ongewijzigd.
Maar de afloscapaciteit van de inwoner had ook eerder in het jaar al de aandacht. In januari tikte de rechter de SVB op de vingers. Bij verrekening van een schuld moesten zij voortaan bij gepensioneerden de AOW-bijstandsnorm als uitgangspunt gebruiken. Dit in tegenstelling tot de officiële berekening van de beslagvrije voet.
Ondertussen in Den Haag
In mei waren de coalitiepartijen eruit en begin juli werd een nieuw kabinet geïnstalleerd. Er kwam geen speciale minister meer voor armoedebeleid, maar in het hoofdlijnenakkoord stond dat ze de verbetering van (gemeentelijke) schuldhulpverlening door gingen zetten en dat de focus kwam op aanpak van de problematiek bij de bron. Welke bron hier precies bedoeld is, zullen we nog gaan merken. Er is in ieder geval extra geld vrijgemaakt voor vroegsignalering en er is een fijn praktisch schuldenoverzicht beloofd. Dat scheelt hopelijk zoekwerk in de toekomst.
Ook verscheen in juni een Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar problematische schulden, waarin duidelijk stond wat iedereen eigenlijk al wist: schulden zijn niet alleen een individueel, maar ook een maatschappelijk probleem. De cijfers lieten zien dat de kosten voor het oplossen van de schulden van huishoudens veel hoger zijn dan de totale schuldenlast van deze zelfde huishoudens. Een goede reden dus om stappen te blijven zetten voor een nog betere hulpverlening.
De dienstverlening verder uitgewerkt
Ondertussen werkte men ijverig door aan de verdere verbetering van de schuldhulpverlening. De ingeslagen weg van de basisdienstverlening werd daarom verder uitgerold. Het ministerie omarmde het idee en de VNG kwam in april met een financiële routekaart ter ondersteuning, die steeds meer inhoud krijgt. Dit alles heeft tot doel om de schuldhulpverlening in het land verder te kneden en te vormen naar een gelijke basisdienstverlening voor iedereen. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs), die in 2024 haar 12-jarige verjaardag viert, lijkt zo van een holle kaderwet met veel vrijheid voor de gemeente, steeds meer gevuld en omgeven te worden door regels en richtlijnen. Dit heeft als doel de kwaliteit van de ondersteuning voor alle inwoners overal te waarborgen.
In 2024 kwamen er eveneens rapporten uit over wat in de praktijk werkt om inwoners te motiveren om hun financiële problemen op te lossen. En wat blijkt te werken? Vooral dit: geef hulpvragers de ruimte en regie, houdt rekening met de stress die ze voelen, leg uit waarom stappen in de schuldhulpverlening nodig zijn, wees behulpzaam en begripvol. Kortom, naast de inzet van je professionele deskundigheid, kun je inwoners het beste gewoon benaderen en helpen zoals je zelf ook geholpen wil worden.
Schikken en slikken voor schuldeisers
Ook aan de kant van de schuldeisers waren er belangrijke ontwikkelingen. Zo trad in april de Wet kwaliteit incassodienstverlening in werking, met het doel incasso-cowboys te ontmoedigen. En in mei en juni waren er uitspraken van verschillende rechtbanken waarin de rechter aangaf dat zorgverzekeraars geen incassokosten in rekening mochten brengen, omdat ze niet konden bewijzen een 14-dagen brief te hebben gestuurd. Verder was er in maart een uitspraak dat drinkwaterbedrijven gezinnen met kinderen niet mogen afsluiten en bleek in augustus dat een energiebedrijf een consument weer moet aansluiten als een schuldhulpverleningstraject is gestart.
Overheden en andere publieke schuldeisers probeerden zich ondertussen van hun beste kan te laten zien. Door meer begrip te tonen voor de individuele situaties en mee te werken aan een oplossing voor schulden, probeerden ze hun imago op te poetsen en zich een betrouwbare partner te tonen.
Maar de schuldeisers als groep moeten steeds meer accepteren dat ze schulden soms helemaal moeten kwijtschelden. Dat is het gevolg van het 0-aanbod. In oktober was er een uitspraak van de rechtbank van Den Haag over een dwangakkoord waarbij de schuldeisers achter het net visten: ze moesten meewerken aan een schuldregeling zonder uitzicht op een aflossing.
Financiële begeleiding steeds belangrijker
Overigens hoor je regelmatig dat de meeste schuldeisers niet zo’n probleem hebben met kwijtschelding, als het maar eenmalig is. Een voorwaarde is wel dat de inwoner daarbij begeleiding krijgt die hij nodig heeft om terugval in de toekomst te voorkomen. En dat is in het belang van iedereen. Financiële begeleiding en nazorg was in 2023 al een belangrijk thema en ook in 2024 besteedden gemeenten veel aandacht aan het opzetten, optimaliseren en het uitvoeren van begeleiding naar financiële redzaamheid. De VNG kwam aan het einde van 2024 ter ondersteuning hiervan met een uitgebreide handreiking hierover, om zo deze tak van sport nog verder in de spotlights te zetten.
En nu naar 2025
In dit jaaroverzicht is nog niet alles aangestipt van wat er in 2024 speelde. Zo mist bijvoorbeeld nog de stand van zaken bij ondernemers en de geslaagde pilot waarin Wsnp-bewindvoerders een rol speelden in het minnelijk traject. Wel kunnen we vaststellen dat 2024 een jaar van doorontwikkeling is geweest. Er zijn weer enkele puzzelstukjes gelegd om de schuldhulpverlening aan inwoners verder te verbeteren. De lijn van de basisdienstverlening is verder uiteen gezet, en met nog wat schaven zal in 2025 de weg van de schuldhulpverlening verder geplaveid worden. Een weg waar de inwoner in de toekomst hopelijk gemakkelijk overheen loopt.
Namens de redactie schuldhulp van de kennisbank Inzicht Sociaal Domein wensen wij iedereen mooie feestdagen en een gezond 2025 toe.
Mr. Corinne Berhitu
Jaqueline Clemens
Joost van Houdt
Irma Weenink
