Kunt u ontsnappen aan knellende regelgeving?

Het kabinet komt tegemoet aan dit verzoek en is gestart met een online consultatie. Daarmee wil ze meer inzicht krijgen in hoe wetten en regels onbedoeld tot gevolg hebben dat mensen (buitensporig) in de knel komen. Ook u als professional in het sociaal domein kunt online knellende wetten en regels doorgeven. Het doorgeven van knelpunten blijkt namelijk te helpen.

Wetwijzigingen door signaleren van knelpunten

Al in 2018 is er op het gebied van schuldhulpverlening door de Hogeschool van Amsterdam een inventarisatie gedaan naar knellende schuldenwetgeving.

Uit de vele knelpunten noem ik er twee:

• De laagdrempeligheid en toegankelijkheid kunnen beter.
• Uitsluiting van schuldhulpverlening door fraude.

De laagdrempeligheid en toegankelijkheid zijn verbeterd door het wettelijk verankeren van vroegsignalering. Hierdoor komen inwoners met betalingsachterstanden eerder in beeld. Deze wetswijziging is in januari 2021 in werking getreden. Dit was drie jaar na het signaleren van het knelpunt.
De onmogelijkheid van gemeenten om bij een fraudevordering mee te werken aan een schuldregeling is per januari 2022 opgeheven. Deze wijziging is vier jaar na het signaal ingegaan.

De voorbeelden laten zien: de wetgever pakt signalen op waarmee knelpunten worden opgelost. Maar daar is wel geduld voor nodig. Al vraagt aanpassing van wetgeving een lange adem; het bewijst zijn nut en noodzaak.

Zit de uitvoering in de knel?

In veel gevallen is een wetswijziging noodzakelijk. Maar vaak blijkt dat de wet zelf al ruimte geeft om knellende zaken op te lossen. Een voorbeeld uit de schuldhulpverlening is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Deze wet geeft de gemeente de mogelijkheid om de toegang te weigeren als iemand al eerder schuldhulpverlening heeft ontvangen. Maar het hoeft niet, want de wet spreekt van ‘kan weigeren’. Beleidsregels die strenge beperkingen opleggen, kunnen van tafel. De uitvoering kan bij iedere inwoner een individuele afweging maken welke dienstverlening het meest passend is.

Daarnaast kennen vele wetten en regels een hardheidsclausule. Met een beroep op de hardheidsclausule kan van de wet worden afgeweken als de betreffende bepaling leidt tot onevenredige hardheid. In sommige gevallen kan de inwoner alleen voor de rechter een beroep doen op een hardheidsclausule. Maar in andere gevallen kunt u zelf in de uitvoering onderzoeken of een besluit tot onevenredige hardheid voor de inwoner leidt. En als dat zo is, kunt u een ander besluit nemen. De door Stimulansz ontwikkelde methodiek De Omgekeerde Toets biedt richtlijnen voor het nemen van zo’n besluit.

Bij het principe van De Omgekeerde Toets kijkt u naar wat nodig is. En of dat past binnen de grondwaarden van de diverse wetten. Daarbij wegen de mogelijke effecten van een besluit in de volle breedte mee. Pas als dit helder is, komt de juridische toets. De wetsartikelen zien we als instrumenten om de grondwaarden van de wetten te realiseren. Zo is maatwerk mogelijk zonder dat het leidt tot willekeur.

Wetgever, uitvoering en inwoner samen

Daar waar wetgeving leidt tot hardvochtigheid en de burger in de knel komt, zal de wetgeving tegen het licht moeten worden gehouden. Een taak waarin het kabinet met de consultatie een eerste stap zet. En signalen van uitvoerenden in het sociaal domein en inwoners nodig heeft.

Aan de andere kant ligt er ook een rol voor de uitvoerenden om de ruimte die wet- en regelgeving al biedt om besluiten op maat te nemen, te benutten.

De Omgekeerde Toets

Bent u al bekend met het principe van De Omgekeerde Toets? Met onze trainingen laten we zien dat maatwerk binnen het sociaal domein heel goed mogelijk is. Deze door Stimulansz ontwikkelde methodiek laat zien hoe je problemen die voorheen onoplosbaar leken tot een goed eind brengt, door een integrale benadering. Het bewijst dat er meer uit het gemeentelijk budget te halen valt door andere keuzes te maken. Burgers krijgen een oplossing waarmee ze écht geholpen zijn.