Wietplanten knippen als dagbesteding bij een persoonsgebonden budget (pgb). Raar maar waar. Dit is natuurlijk een extreem geval van misbruik, maar fraude komt regelmatig voor bij de Wmo en de Jeugdwet, vertelt Paul Norp. “Het gaat om vrij dure, langlopende dienstverlening die lastig te indiceren is. Het pgb is een zeer gemakkelijke manier om veel geld te verdienen als iemand kwaad wil. Maar ook bij naturazorg is frauduleus handelen mogelijk.”
Niet alleen de gemeente wordt benadeeld. Het ergste is volgens Paul nog dat de kwetsbare cliënt vaak zelf het slachtoffer van een malafide zorgaanbieder wordt en hierdoor niet de goede ondersteuning krijgt. Er zijn ook meer grijze situaties van oneigenlijk gebruik. “Zoals ouders die hun eigen kinderen verzorgen via een pgb, terwijl zij misschien wel een deel van het probleem zijn. Het inkomen van de zorgaanbieder is soms de voornaamste reden om een pgb aan te vragen.”
Paul is werkzaam bij Stimulansz als Wmo-specialist. Hij is sinds 2015 ingehuurd als jurist door het VNG Kenniscentrum Handhaving en Naleving. Hij hamert op het belang van fraudepreventie. “Dat begint al bij de aanvraag. Grijp vooraf de mogelijkheden want handhaving achteraf is erg lastig. Bij de aanvraag ligt de bewijslast nog bij de cliënt, bij herziening van de toekenning van een recht bij de gemeente. Voor dat laatste geldt een zware motiveringseis.”
Het terugvorderen van onterecht uitgekeerd geld is helemaal een juridisch mijnenveld, merkt Paul op. “De gemeente moet aantonen dat de cliënt opzettelijk onjuiste gegevens heeft verstrekt. Dat doet vaak de aanbieder en niet de cliënt zelf, waardoor de gemeente het geld wel kan vergeten. De wettelijke regels worden waarschijnlijk aangepast, maar dat duurt nog wel even. Voorlopig zullen we het met de bestaande regels moeten doen.”
Ondanks de vaak tienduizenden euro’s die met een fraudegeval bij de Wmo of Jeugdwet gemoeid zijn, merkt Paul dat het onderwerp nog niet erg leeft bij gemeenten, Dat heeft onder meer te maken met een gebrek aan ervaring met de relatief nieuwe doelgroepen. “Soms kennen gemeenten een pgb gemakkelijk toe zonder voorwaarden te stellen. Enkele gemeenten maken zelfs geen beschikkingen meer, omdat dit wordt gezien als administratieve ballast. Vreemd, want zo’n beschikking is nu juist bedoeld om voor cliënt en gemeente duidelijkheid te scheppen.”
Ook de wetgever is een beetje naïef geweest, vindt Paul. “Er lijkt weinig rekening gehouden te zijn met mensen die niet zo netjes met een pgb of naturazorg omgaan. Maar die mensen zijn er wel degelijk.” Hij pleit voor een cultuuromslag bij gemeenten. “Je zult op den duur door ervaring leren wat zinnige maatregelen tegen fraude zijn en wat niet. Je kunt je inspanningen vooral richten op de gevallen met de grootste financiële risico’s en meest kwetsbare cliënten.”
Hoe pakt een gemeente het vooraf aan? Paul: “Heel simpel gezegd: let bij een pgb goed op tijdens de toekenning en bij naturazorg op wie je contracteert als zorgaanbieder. Kijk eerst of iemand ondersteuning nodig heeft en of daarvoor geen andere voorzieningen zijn. Wees vervolgens duidelijk in de beschikking. Denk na over hoe lang je het recht op ondersteuning toekent en wacht niet te lang met een heronderzoek. Een goede beschikking bevat regels over onder andere het doel en de kwaliteit van de ondersteuning, de voorwaarden voor de toekenning, de duur van de toekenning en de inhoud van de informatieplicht. Stimulansz heeft hiervoor modellen.”Paul verzorgt de eendaagse training Fraudepreventie en fraudebestrijding bij de Wmo en Jeugdwet, waarin aan de hand van het uitvoeringsproces al deze aspecten de revue passeren. Zowel de preventie van oneigenlijk gebruik en misbruik als de toezichts- en handhavingsmogelijkheden komen uitgebreid aan de orde. “Het is van groot belang om samenhang aan te brengen in het hele proces van aanvraag tot en met mogelijke handhavingsmaatregelen.”
