Corona, wat willen we behouden in het sociaal domein?

De wereld is volstrekt anders dan een jaar geleden. Voor veel mensen zijn alle zekerheden weggevallen; de vrijheid om naar school, werk of naar buiten te gaan, het gevoel van veiligheid op straat, in winkels en bij vrienden en familie thuis, de zekerheid van een inkomen uit werk in loondienst, als flexwerker of als zelfstandige. Onze kinderen hebben hun schoolwerk thuis gedaan, wij zijn ons werk kwijtgeraakt of moesten juist veel harder werken. De thuiszorg kwam niet meer zo vaak en bezoek ontvangen in een verzorgingshuis was een tijd niet meer mogelijk. Deze nieuwe werkelijkheid heeft tot  moeilijke situaties geleid, maar gelukkig ook tot een paar mooie dingen. En die mooie dingen zou ik heel graag willen behouden. En ja, ik weet uit de geschiedenis dat zelfs grote crises zelden tot een echte verandering leiden. Maar een paar kleine veranderingen zouden ook heel mooi zijn! In deze blog sta ik stil bij het Tozo-effect.

Het Tozo-effect

Het eerste dat ik zou willen behouden is het Tozo-effect. Ik ben echt diep onder de indruk van de snelle slag die gemeenten hebben gemaakt toen de ondernemers massaal in de problemen kwamen omdat hun (goedlopende) bedrijf noodgedwongen dicht moest of om andere corona-gerelateerde reden niet meer genoeg opbracht om van te leven. We hebben onszelf als samenleving op dat punt echt van onze beste kant laten zien. Binnen ongekend korte tijd is er een steunpakket voor ondernemers uit de grond gestampt en stonden de klantmanagers en consulenten klaar om getroffen ondernemers bij te staan met geld voor levensonderhoud of het bedrijf. Ging alles goed? Nee natuurlijk niet! Maar het feit dat de nood aan de man was en dat iedereen gewoon is begonnen om met 50% van de kennis 100% van de gedupeerden te helpen is echt prachtig. Daar kunnen we trots op zijn! Natuurlijk hebben we daardoor veel extra werk verricht omdat er kinderziektes in uitvoering van de regeling hersteld moesten worden, maar stel dat we hadden gewacht tot alles volledig uitgekristalliseerd was. Wat was er dan geworden van al die ondernemers die hun rekeningen niet meer konden betalen? Het domino-effect dat dan ontstaan zou zijn, was niet meer te stoppen geweest.

Buiten werktijd en buiten kantoor

Mocht iemand nog denken dat ambtenaren alleen van 09.00 tot 17.00 werken en dan nog alleen als ze daar echt niet onderuit kunnen komen? Bepaald niet! Er werden ambtenaren van alle afdelingen van de gemeente opgeroepen om te helpen en bijgeschoold om zo snel mogelijk de aanvragen van ondernemers af te handelen. Nog vóór de regeling echt bekend was zijn de eerste aanvragen ingenomen. Ambtenaren werkten in ploegendiensten, vanaf soms geïmproviseerde werkplekken thuis. Soms met kinderen die gelijktijdig onderwijs nodig hadden, partners die ook thuis aan het werk waren en huisdieren die met veel plezier over het toetsenbord van de laptop heen en weer drentelden.  Ze werden in één klap digitaal vaardig en maakten zich de nieuwe regeling eigen via Zoom, Teams, Jitsi of Webex. Ik heb heel wat webinars over de Tozo gegeven aan mensen die eigenlijk vakantie , of hun vaste vrije dag hadden maar deze zonder problemen ‘opofferden’ om de gedupeerde ondernemers zo snel mogelijk te kunnen helpen.

Vanuit het gewenste effect

Een ander prachtig punt van het Tozo-effect vind ik dat de regeling wordt uitgevoerd vanuit het gewenste effect: het in de lucht houden van – in de basis levensvatbare – bedrijven. We waren massaal in staat om over kleine details heen te stappen en vooral te kijken naar dat grotere doel. Uiteraard zonder blindelings uit te keren; er is echt zorgvuldig met het beschikbare geld omgegaan . Maar ineens durfden we meer uit te gaan van de verklaring van de ondernemer en waren niet overal bewijsstukken voor nodig. Met achteraf steekproefsgewijs controleren kan rechtmatige verstrekking ook geborgd worden. Zo is de snelheid in het proces gebleven en is het gewenste effect – het draaiende houden van de economie  – altijd voorop blijven staan. Bovendien is de Tozo razendsnel geëvolueerd. Naarmate de crisis langer duurde, meer bedrijven weer open konden en ondernemers meer mogelijkheden hadden om op een andere manier in hun inkomsten te voorzien, werden de voorwaarden strenger.

En hoe nu verder?

Om te beginnen zou ik binnen het sociaal domein meer vanuit het gewenste effect willen werken. Willen we dat mensen een menswaardig bestaan kunnen hebben, zelfredzaam zijn en zelf meedoen? Laten we daar dan op inzetten! De wet- en regelgeving maakt dat mogelijk, maar dan moeten we daar wel onze werkwijze op afstemmen. Als we nu op die hoofdlijnen focussen en iets minder op details, dan zou dat de dienstverlening wel eens ingrijpend kunnen veranderen. En nee, ik pleit er in het geheel niet voor om volledig naïef op elke verklaring af te gaan en blindelings iedereen hulp of geld te geven. Wel om met oog op het gewenste effect soms andere keuzes te maken. We hebben gezien dat het kan!