In deze blog worden twee onderzoeken toegelicht die het verschil in hersenontwikkeling laten zien tussen kinderen die wel en kinderen die niet in armoede opgroeien. Niet het gebrek aan geld, maar vooral de stress die door de armoede wordt veroorzaakt, heeft een slechte invloed op de hersenenontwikkeling in de kinderjaren.
Het eerste onderzoek, onder leiding van Joan Luby, laat een duidelijke link zien tussen opgroeien in armoede en de manier waarop de hersenen van de kinderen zich ontwikkelen. Bij de kinderen die opgroeien in armoede blijven diverse hersengebieden kleiner dan bij kinderen die uit meer welgestelde gezinnen komen. Uit dit onderzoekt blijkt dat goede zorg een verschil kan maken, bijvoorbeeld Mobility Mentoring. Bij de kinderen die steun ontvingen op school en thuis, ontwikkelden 2 hersengebieden zich beter, namelijk de hersengebieden die een belangrijke rol spelen bij onder meer het opslaan en ophalen van informatie en bij stressregulatie.
In een andere studie van Pilyoung-Kim werden kinderen gevolgd van hun 9e tot hun 24e levensjaar. De kinderen die op hun 9e in een arm gezin woonden en vaak blootgesteld werden aan stress, hadden daar in de jaren erop meestal blijvend mee te maken. De kinderen in armoede vertoonden een sterkere angstreactie en hadden minder controle over hun gevoelens van angst en stress. Opvallend is verder dat de huidige leefomstandigheden van de proefpersonen, inclusief hun huidige inkomen, geen invloed heeft op de uitkomsten op latere leeftijd. Degenen die als kind arm waren en nu voldoende geld hebben, hebben nog steeds zo’n versterkte stressreactie.
De onderzoeken laten zien dat armoede ‘ingebakken’ raakt in je hersenen als je er als kind in opgroeit. De onderzoekers benadrukken daarom het belang om armoede tijdig te signaleren en de kinderen te ondersteunen.
Om de vicieuze cirkel van armoede te kunnen doorbreken, is het belangrijk om in het gemeentelijk armoedebeleid aandacht te hebben voor jonge kinderen die in armoede opgroeien omdat de gevolgen van armoede in de volwassen hersenen aanwezig blijven. Scholen zijn hierbij een belangrijke partner.
De school kan de hersenontwikkeling stimuleren door goede zorg te bieden aan kinderen die in armoede opgroeien. De leerkracht kan bijvoorbeeld armoede in de klas bespreken. Hiervoor zijn in België mooie instrumenten ontwikkeld, zie Klasse.be. Door armoede en schulden geen taboe te laten zijn in de klas, ervaart een kind steun en begrip. Hierdoor zullen de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor stressregulatie en het opslaan en ophalen van informatie zich beter ontwikkelen. Dit komt ook de schoolprestatie van een kind ten goede en kan onnodige inzet van dure jeugdhulp voorkomen.
Naast het bespreekbaar maken van armoede, kan de school de kinderen en hun ouders wijzen op materiële en immateriële initiatieven om kinderen die in armoede opgroeien te ondersteunen. Er zijn zowel landelijke als plaatselijke initiatieven. Bijvoorbeeld Bereken Uw Recht en Samen voor alle kinderen. Bovenal kan de gemeente hier ook een actieve rol vervullen door de scholen en de ouders actief voor te lichten over en te betrekken bij het vormgeven van de plaatselijke initiatieven. Verder kan de gemeente scholen faciliteren in het leren signaleren van de verborgen signalen van armoede.
Een andere oplossing om als gemeente aandacht te besteden aan de gevolgen van armoede en positief bij te dragen aan hersenontwikkeling van opgroeiende jeugdigen, is de inzet van Speaking Minds. Deze vernieuwende methode brengt jongeren en beleidsmakers van gemeenten samen en geeft handen en voeten aan effectief armoedebeleid. Een van de onderdelen van Speaking Minds is het bespreekbaar maken van armoede op scholen. Ervaring leert dat het bespreekbaar maken van armoede de cohesie in de groep versterkt. Voor een grote groep kinderen is armoede gelukkig onbekend. Maar onbekend maakt onbemind. Door armoede te bespreken, komt er over en weer begrip en helpen de kinderen elkaar.
