Vrijwel iedereen in Nederland heeft een dak boven zijn hoofd en eten op zijn bord. En vrijwel iedereen kan medische zorg krijgen en naar school. Maar sommige mensen hebben te weinig inkomen om rond te komen. Bijvoorbeeld vanwege hoge zorgkosten. Dan ontstaat armoede. De gemeente is verantwoordelijk voor het armoedebeleid en de schuldhulpverlening voor inwoners.
Méér dan voorheen moet de gemeente het nut, de noodzaak en de aard van de (bijzondere) bijstandsverlening vastleggen. Dit heeft te maken met de Participatiewet en met de opdracht aan gemeenten om meer maatwerk te bieden bij armoedevraagstukken. Dat stelt eisen aan bijstandsconsulenten en sociale wijkteams: zij moeten zelf oordelen en zelf doelgericht passende oplossingen bieden. Natuurlijk binnen de mogelijkheden van de wet, de verordeningen en de beleidsregels.
Armoede kent meerdere definities. In de enge zin gaat het om een tekort aan financiële middelen. In de brede zin van het woord gaat het ook om sociale uitsluiting. Denk aan mensen die geen geld hebben voor activiteiten, geen opleiding hebben, vaak in een minder goed geïsoleerd huis wonen en vaker gezondheidsproblemen hebben. Deze mensen kunnen zich vaak moeizaam zelf redden.
Armoede is een subjectief begrip. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) spreekt daarom niet van ‘arme huishoudens’, maar van ‘huishoudens met een laag inkomen en risico op armoede’. In 2020 lag de lage-inkomensgrens voor eenpersoonshuishoudens op 1.550 euro per maand. Voor een echtpaar met twee kinderen lag dat op 2.110 euro.
Het Nibud gebruikt de term draagkracht: het deel van het inkomen waarmee mensen hun kosten zelf kunnen betalen. Draagkracht is afhankelijk van inkomen, verplichtingen, woonlasten en belastingvoordelen. Ook mensen met een hoger inkomen kunnen in de problemen komen, denk aan mensen met een hoog inkomen, maar tegelijkertijd ook hoge (vaste) lasten.
Als gemeente heeft u de verantwoordelijkheid om alle inwoners – en vooral kinderen – mee te laten doen in de samenleving. Mensen die moeten rondkomen van een minimuminkomen kunnen hierbij ondersteuning krijgen. Een gemeentelijk instrument daarvoor is het armoedebeleid.
Een minimuminkomen is een inkomen rond het bijstandsniveau. Dit inkomen komt uit werk, bijstand of een andere uitkering. Mensen met een minimuminkomen kunnen recht hebben op extra vergoedingen, de zogenoemde minimaregelingen. Dat hangt af van de draagkracht: de mogelijkheid van mensen om bepaalde kosten zelf te betalen. Of dit lukt, hangt af van het inkomen en het vermogen, maar ook van de persoonlijke en sociale omstandigheden, zoals de gezinssamenstelling, de aanwezigheid van een netwerk en de buurt waar iemand woont. Hoe meer draagkracht, hoe minder extra vergoedingen mensen kunnen krijgen.
Heeft de aanvrager ook echt kosten?
Zijn deze kosten noodzakelijk?
Heeft de aanvrager deze kosten gemaakt door bijzondere omstandigheden?
Kan de inwoner de kosten niet betalen uit zijn inkomsten, de individuele inkomenstoeslag of zijn vermogen?
Krijgt de inwoner misschien al een vergoeding voor deze kosten? Bijvoorbeeld huurtoeslag? In dat geval kan er geen woonkostentoeslag meer worden aangevraagd.
Als gemeente bepaalt u zelf welke vormen van bijzondere bijstand u aanbiedt en voor welke kosten. Toeslagen kunnen dus verschillen per gemeente. Het kan bijvoorbeeld gaan om:
Collectieve zorgverzekering met lagere premie.
Eigen bijdrage voor thuiszorg.
Kosten voor plotselinge noodzakelijke verhuizing of echtscheiding.
Extra stookkosten vanwege ziekte.
Kosten voor grote uitgaven, zoals koelkast, matras of wasmachine.
In de Participatiewet, de Wsw en de Wmo staat dat cliënten een gesprekspartner zijn van de overheid. Als u dit goed regelt, voelen inwoners zich meer betrokken. Op basis van hun input kunt u het beleid verbeteren, ook op het gebied van het armoedebeleid.
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het lokale armoedebeleid. En dus ook voor het aanbod voor de jeugd die in armoede opgroeit. Sommige gemeenten hebben dit aanbod gebundeld in een kindpakket. Dit pakket voorziet kinderen in armoede van tenminste de meest noodzakelijke behoeften, aangevuld met zaken om te kunnen meedoen in de samenleving, zoals sportlessen en sportkleding, het lidmaatschap van de bibliotheek en schoolkosten (schoolreisje, kluisje, kaftpapier).
Wilt u op de hoogte blijven van de actuele ontwikkelingen in het sociaal domein? Meld u dan aan voor onze nieuwsbrief. Met onder andere blogs van experts, interessante whitepapers en toelichting op (nieuwe) wetgeving.
Stimulansz ondersteunt gemeenten bij het ontwikkelen en uitvoeren van een effectief armoedebeleid. Onder meer met de producten BeleidLoonT, WerkLoonT en BerekenUwRecht:
BerekenUwRecht is een online tool waarmee mensen zelf makkelijk kunnen berekenen op welke toeslagen zij recht hebben. De tool is er niet alleen voor mensen met een bijstandsuitkering. Ook mensen in loondienst kunnen recht hebben op toeslagen. BerekenUwRecht bestaat uit twee gedeelten: een landelijk en een gemeentelijk deel.
Met de rekentool WerkloonT geven medewerkers van uw gemeente of werkservicepunt de inwoners een nauwkeurig en gedetailleerd overzicht van de financiële consequenties van de uitstroom naar (parttime) werk. Als manager krijgt u beter zicht op de mogelijke knoppen waaraan kan worden gedraaid om de uitstroom te stimuleren. Dit is van belang als blijkt dat werken financieel gezien op de korte termijn minder loont voor een inwoner.
Wanneer loont het om te werken? Aan welke knoppen kan ik als beleidsmedewerker draaien om armoedeval te voorkomen? En wat is het effect van het minimabeleid voor de werkende armen (mensen die wel werken maar een gering inkomen hebben)? BeleidloonT biedt uw gemeente het inzicht dat u nodig heeft om het minimabeleid te optimaliseren.
Als gemeente heeft u de uitdaging om ervoor te zorgen dat de voorzieningen en benodigdheden ook echt aansluiten bij de behoeften van de 0- tot 18-jarigen. Ons advies is daarom: betrek kinderen bij het vormgeven van de voorzieningen. Want kinderen die in armoede opgroeien, weten zelf heel goed wat zij nodig hebben om kansrijk te kunnen opgroeien. De ervaring van Stimulansz is dat kinderen buiten het ‘systeem’ om denken. Daardoor komen ze vaak tot creatieve -en soms ook goedkope- oplossingen.
Speaking Minds koppelt jongeren en beleidmakers aan elkaar, en geeft jongeren die normaal meestal niet worden gehoord, een stem. Jongeren die in armoede leven, praten graag mee over het gemeentelijk armoedebeleid. Ze weten alleen niet hoe. Andersom kunnen gemeenten deze ervaringsdeskundigen maar moeilijk bereiken. Speaking Minds slaat de brug tussen deze twee werelden.
Wordt een inwoner onder bewind gesteld van een bewindvoerder? En heeft deze inwoner een laag inkomen? Vaak moet u dan als gemeente de bewindvoeringskosten betalen. Maar deze kosten slokken een groot deel van de bijzondere bestand op. De uitstroom is klein en als gemeente heeft u daar weinig invloed op. Daarom moet de bewindvoerder periodiek laten zien hoe het gaat met de zelfredzaamheid van de inwoner. Stimulansz ondersteunt. We helpen met het inzichtelijk maken van de inwoners die onder bewind staan én met het vinden van alternatieven voor beschermingsbewind.
Armoede is ingrijpend voor mensen. Voor u als gemeente is het belangrijk dat u weet hoe het is om te leven in de armoede, wat de effecten daarvan zijn en wat de gedragskenmerken zijn van mensen die leven in armoede. Stimulansz ondersteunt gemeenten bij de uitvoering van het armoedebeleid. We adviseren uw gemeente en bieden de volgende diensten en producten:
Hoe vertaalt u de (nieuwe) wet- en regelgeving naar gemeentelijk armoedebeleid? Waar loopt u tegenaan? En wat zijn de ervaringen met armoedebeleid in uw gemeente? Doe mee in het platform armoedebeleid. Hier kunt u samen met deskundigen en vakgenoten kennis delen en ervaringen uitwisselen. Het platform wordt georganiseerd door Stimulansz en het Nibud. Er zijn drie bijeenkomsten per jaar. Meer over het platform armoedebeleid.
Wilt u toe naar een effectiever armoede- en schuldenbeleid? Wilt u zicht krijgen op het aantal huishoudens dat u bereikt en helpt bij het aflossen van schulden? En wilt u leren van de aanpak van andere gemeenten? Daarvoor is er de Benchmark Armoede en Schulden van Divosa, Stimulansz en BMC Onderzoek. Deze benchmark is ook beschikbaar als losse app.