Twee huizen én bijstand, het kan!

Hoe werkt het nu?

Stel, een klant van u blijkt vermogen in het buitenland te hebben ter waarde van € 60.000. Hij bezat dit vermogen al vóór de bijstandsaanvraag, maar had dit niet gemeld. Dit betekent dat het vermogen bij aanvang van de bijstand dus € 60.000 hoger was dan u had aangenomen. U moet de bijstand vanaf het begin intrekken en terugvorderen. Bovendien legt u een boete op wegens schending van de inlichtingenplicht. Die terugvordering + boete zijn een schuld van betrokkene aan de gemeente.

En dan gebeurt er iets vreemds: u moet het vermogen opnieuw vaststellen. Heeft iemand een uitkering, dan tellen voor het opnieuw vaststellen van het vermogen alléén bezittingen mee. Nieuwe schulden niet. Als het vermogen opnieuw wordt vastgesteld, dan kan het dus wel hoger, maar nooit lager zijn dan het eerder vastgestelde vermogen.

Uit de bijstand en… weer terug!

Zoals hierboven aangegeven tellen alleen de bezittingen mee bij het vaststellen van het vermogen zolang iemand bijstand ontvangt. In dit geval is het vermogen met € 60.000 toegenomen en wordt de bijstand beëindigd (ECLI:NL:CRVB:2018:792). Maar betrokkene kan zich uiteraard opnieuw melden voor een bijstandsuitkering. Het vermogen wordt dan opnieuw vastgesteld en dan tellen de schulden wel mee! Als de aanvrager een vermogen heeft van minder dan de vermogensgrens (bijvoorbeeld door een grote schuld aan de gemeente), dan maakt hij aanspraak op bijstand.

En dat heeft direct gevolgen voor de aflossing van de terugvordering en de boete. Omdat de bijstandsnorm op het minimumniveau zit, is de afloscapaciteit daarbij laag. Dat betekent dat het daadwerkelijk innen van de terugvordering en de boete erg langzaam gaat. Is betrokkene een kostendeler? Dan heeft hij geen afloscapaciteit en kan hij feitelijk niets aflossen. De kans dat hij dit bedrag ooit volledig terugbetaalt, is erg klein. Lukt het niet om de woning in het buitenland te verkopen? Dan heeft iemand bijstand én een tweede woning!

Wat is de wens?

De indieners van de motie willen dat gemeenten actief invulling geven aan de verplichting om bij fraude (met vermogen) in het buitenland de uitkering terug te vorderen en de opgelegde boete daadwerkelijk te innen. Nu wordt natuurlijk wel een terugvorderingsbesluit en een boetebesluit genomen, maar zoals hierboven beschreven is het moeilijk om de volledige bedragen te incasseren. Zij stellen daarom het volgende voor: de terugvordering en boete vallen in geval van fraude in het buitenland niet onder de definitie van schuld. Een schuld vermindert namelijk het vermogen en als de schuld van de terugvordering en de boete behoorlijk hoog is, dan bestaat er in veel gevallen weer direct recht op bijstand.

Wat betekent dat voor de praktijk?

Als de terugvordering niet als schuld wordt gezien, dan moet het middelenbegrip behoorlijk op de schop. Dat betekent ook dat u bij elke nieuwe aanvraag de herkomst van eventuele schulden moet onderzoeken. Dat is relatief eenvoudig als die schuld een terugvordering van uw gemeente is en betrokkene in uw gemeente opnieuw bijstand aanvraagt. Maar komt hij uit een andere gemeente, dan is het lastiger te achterhalen.
Er is nog een ander probleem. De aanvrager heeft op papier vermogen, maar dit zit in een woning in het buitenland. Natuurlijk kan deze verkocht worden, maar dat gaat vaak niet snel. En tot de woning verkocht en betaald is, heeft iemand geen middelen om in zijn levensonderhoud te voorzien. U kunt zich de ellende voorstellen als iemand geen boodschappen kan doen en zijn woning niet kan betalen! Schulden, mogelijke criminaliteit (als je niets te verliezen hebt…).

Wat kunt u wel doen?

Bijstand is bedoeld voor mensen die niet zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Niet voor mensen met een eigen woning. Maar op grond van de wet moet u in deze situatie toch bijstand verstrekken. Er is wel een aantal mogelijkheden. Ten eerste kunt u bij de terugvordering en aflossing van de boete ook naar het vermogen kijken. Zorg dat u actief achter de verkoop van de woning aanzit en dat u de middelen die daaruit vrijkomen benut voor het aflossen van de schuld. Dit kan alleen als betrokkene het vermogen echt nog bezit (ECLI:NL:CRVB:2019:24), niet als het is weggesluisd. Natuurlijk kunt u ook een deurwaarder inschakelen om beslag te leggen op de woning in het buitenland.
De tweede mogelijkheid die u heeft is iets gewaagder. U zou kunnen overwegen om de bijstand bij nieuwe toekenning in de vorm van een lening te verstrekken. Dit wegens tekortschietend besef van verantwoordelijkheid voor de voorziening in het bestaan. Dat is wel een extra schuld bovenop de al  bestaande schuldenlast, maar u heeft in ieder geval de mogelijkheid om de verstrekte bijstand terug te krijgen.