Wethouder Arnhem verzacht overstap bijstand naar werk

Het uitstromen uit de uitkering en de stap naar deeltijdwerken is voor inwoners een spannend moment, weten wethouder Martien Louwers en Sylvia Avenhuis en Els Reutelingsperger van het Bedrijfsbureau Werk en Inkomen van de gemeente Arnhem. Hoe ziet het financiële plaatje eruit nadat iemand (meer) is gaan werken?

Inzicht ontbreekt

Het doel van de Participatiewet is om mensen tijdelijk te ondersteunen en zo snel mogelijk aan het werk te krijgen. In Arnhem lukte dat de afgelopen jaren mondjesmaat. De instroom in de bijstand was verhoudingsgewijs niet hoger dan elders, maar wel telt de gemeente relatief veel inwoners die al lang van een uitkering leven. De wethouder: “Zij weten vaak precies wat hun inkomen is en welke toeslagen ze krijgen. Ontbreekt het inzicht in wat de uitstroom naar werk betekent voor het netto-inkomen, dan zeggen sommige inwoners: doe toch maar niet. Ze weten wat ze hebben, maar niet wat ze straks krijgen.” Uitgangspunten van het beleid zijn volgens haar een eenvoudig proces, zorgen voor een voorspelbaar inkomen en eventueel extra ondersteuning bij financieel beheer.
Het kan echter gebeuren dat de inwoner bij de stap naar (meer uren) betaald werk er financieel op achteruitgaat. Bijvoorbeeld doordat het recht op toeslagen of andere inkomensondersteunende (lokale) voorzieningen vervalt. In Arnhem kunnen inwoners met een laag inkomen bijvoorbeeld gebruikmaken van de GelrePas, om met korting of gratis mee te doen aan cultuur en sport. Als inwoners daar geen aanspraak meer op kunnen maken, wordt de bestedingsruimte kleiner. En dat kan niet de bedoeling zijn, vindt Louwers. “Werken moet lonen.”

Ambitieus programma

In het Arnhemse coalitieakkoord staat dat de uitstroom uit de bijstand minimaal de landelijke trend moet volgen. De gemeente heeft volgens Louwers een ambitieus programma om daar bovenop nog eens 500 inwoners naar passend werk te begeleiden (‘Doorbraak naar Werk’). De coronacrisis komt daar nu tussen, waardoor de noodzaak voor zo’n programma alleen maar groter is geworden. “We zien dat huishoudens met lage inkomens de rekening betalen van de crisis. Daar moeten we iets aan doen.”

Eenvoudig proces

Haar gemeente is volgens Louwers al flink op weg met het plan, onder meer door de dienstverlening rondom werk en inkomen anders in te richten, waarbij financiële stabiliteit voor inwoners het uitgangspunt is. Het proces is vereenvoudigd. “Als je nu bij ons binnenkomt, krijg je één gesprek met een regisseur. Dat blijft je contactpersoon. Eerst hadden we een gesprek bij het aanvragen van de uitkering en werd de rechtmatigheid getoetst. Daarna kwam de inwoner bij een medewerker die beoordeelde hoe de afstand tot de arbeidsmarkt was. Vervolgens, als de cliënt bemiddelbaar was, ging de consulent in gesprek om te bekijken of er werk was. Mensen die niet makkelijk bemiddelbaar waren, zagen we eigenlijk niet meer. We hebben het nu omgedraaid. We gaan met iedereen die ooit een uitkering heeft aangevraagd aan de slag zodat we zoveel mogelijk mensen begeleiden op weg naar werk.”

Zorgen voor voorspelbaar inkomen

Louwers vindt dat je de onzekerheid over het inkomen na het vinden van een baan moet wegnemen door inwoners een heldere berekening voor te leggen over het nieuwe netto-inkomen. “Hoe mooi is het als je inwoners kan laten zien wat er met hun inkomen gebeurt als ze gaan werken”, zegt Louwers. “Er zijn zoveel verschillende regelingen van Rijk en gemeenten, dat het onoverzichtelijk is. De ene regeling gaat uit van 100% van het sociaal minimum, een ander van 130%.”
Om wel duidelijkheid te verschaffen werkt Arnhem vanaf januari met een rekeninstrument dat inzicht geeft bij een veranderende inkomens- of leefsituatie: WerkloonT. De tool is ontwikkeld door Stimulansz, kennisinstituut in het sociaal domein, en vergelijkt de situatie vóór (bijstand) en ná (werk of meer uren werken). De calculator wordt per gemeente op maat ingericht. Ter voorbereiding op een gesprek of in de spreekkamer kan de consulent na het invullen van relevante gegevens iemands financiële plaatje in één oogopslag bekijken, en dat ter plekke delen met de inwoner. Verder wordt duidelijk, of een extra inspanning mogelijk is om te voorkomen dat deze persoon er niks op vooruitgaat, of zelfs een stap terug doet.

Ondersteunen financieel beheer

“Stel dat dat iemand 28 uur kan gaan werken”, geeft Louwers als voorbeeld. “En WerkloonT rekent uit dat deze persoon net iets minder overhoudt dan in de bijstand. Met zo’n inwoner en zijn werkgever zou je het gesprek kunnen aangaan of 4 uur méér werken ook haalbare kaart is. Moet iemand vervolgens reiskosten betalen of gebruikmaken van betaalde kinderopvang, dan kunnen wij met wat extra financiële ondersteuning misschien net het verschil maken, waardoor zo’n huishouden er toch positief uitspringt.”
Een mogelijkheid waar Louwers ook aan denkt, is het verhogen van het aantal te werken uren en daarmee tegelijk het inkomen met stapelbanen. Bij zo’n combinatie van banen is het volgens haar helemaal lastig in te schatten wat financieel het effect is. “Nogmaals: je moet vanuit de persoon redeneren, om die er zo gunstig mogelijk uit te laten komen. Met WerkloonT kan dat. Waar nodig kan de gemeente maatwerk bieden.”
De wethouder hoopt dat een nieuw kabinet op termijn het toeslagenstelsel versimpelt en het minimumloon verhoogt. “Daarnaast doen we er als gemeentelijke overheid alles aan om onze regelingen zo inzichtelijk en eenvoudig mogelijk te maken, zodat mensen weten waar ze recht op hebben.” Volgens haar is hier nog winst te boeken: “Het gebeurt regelmatig dat mensen geen gebruikmaken van regelingen waar ze aanspraak op kunnen maken.”

Koudwatervrees wegnemen

Betrokken bij de introductie van WerkloonT zijn Sylvia Avenhuis en Els Reutelingsperger van het Bedrijfsbureau Werk en Inkomen van de gemeente Arnhem. Hun bedrijfsbureau ondersteunt de collega’s die direct met inwoners te maken hebben. Een inkomstengesprek, waarbij partijen beschikken over voldoende informatie, is volgens hen cruciaal om bij burgers koudwatervrees weg te nemen. Hoe specifieker de informatie over iemands situatie, des te nauwkeuriger de uitkomsten, zegt Reutelingsperger. Zij wijst erop dat de bemiddelingsaanpak ‘aan de poort’ begint. “Je kunt drempels al wegnemen op het moment dat cliënten nog in het traject zitten. Als regisseur kun je met iemand die op het punt staat te gaan werken, de toekomstige situatie doornemen. Wat het netto-inkomen wordt weet je misschien niet tot achter de komma precies, maar het komt echt in de buurt.”

Nazorg bij andere leefsituatie

In Arnhem kunnen ze in WerkloonT al veel gegevens uit de eigen gemeentelijke systemen invullen. Die komen bijvoorbeeld uit de applicatie BerekenUwRecht (BUR). Eveneens een product van Stimulansz, dat nagaat of de inwoner recht heeft op een gemeentelijke vergoeding. Daarmee wordt duidelijk of er nog voorzieningen zijn ‘blijven liggen’.
Een wens van de medewerkers was volgens Reutelingsperger en Avenhuis dat WerkloonT niet alleen efficiënt en snel is, maar ook flexibel. “Medewerkers die het programma getest hebben, drongen bijvoorbeeld aan op een mogelijkheid om een berekening op te slaan. Later kun je de uitkomsten dan opnieuw gebruiken, indien nodig wat specifieker maken, of aanpassen bij een veranderende leefsituatie, zoals gezinsuitbreiding, scheiding, of verhuizing.” Het opslaan gebeurt zonder persoonsgegevens; de berekening kan later op dossiernummer worden opgehaald.

Wat als het toch niet lukt?

Het kan natuurlijk dat, ondanks alle zorg en aandacht, iemand toch weer een beroep moet doen op een uitkering. Ook daarvoor heeft Arnhem een oplossing in de vorm van een verkorte aanvraag. Inwoners die opnieuw moeten terugvallen op een uitkering of vragen hebben, hoeven straks niet opnieuw gegevens te verstrekken. Zij kunnen weer terecht bij hun regisseur. Die bekijkt vervolgens of een verkorte aanvraag mogelijk is. Sylvia Avenhuis: “Ook hier worden drempels weggenomen door weinig bewijsstukken te vragen. Niet meer dan nodig is, dat is wel zo klantvriendelijk!”Denkt u dat WerkloonT een waardevolle bijdrage kan leveren aan uw dienstverlening?