Gemeente Eindhoven implementeert de Omgekeerde Toets

Eva Hamelink is manager voor de participatieketen Werk en Inkomen bij de gemeente Eindhoven. Ook is ze tijdelijk lijnmanager van de afdelingen Inkomen en Handhaving. Vanuit die rol is ze ambtelijk opdrachtgever voor de implementatie van de Omgekeerde Toets. Ze vertelt: “Op diverse fronten werkt de gemeente aan betere dienstverlening aan inwoners op het gebied van participatie. Daarbij kregen we van de gemeenteraad de opdracht om te leren van rechtszaken met inwoners en te proberen deze te voorkomen. Denk aan mensen die een bijstandsuitkering ontvangen en van wie de vorderingen oplopen tot een enorm hoog bedrag. Zij kunnen die vorderingen nooit betalen. Hoe hebben we het überhaupt zover laten komen? Kennen we onze klant wel goed genoeg? Zitten we er voldoende bovenop om zulke signalen op te pakken?”

De menselijke maat

Marly Otten werkte 22 jaar bij de afdeling Bezwaar en Beroep. Sinds 1 maart jl. werkt ze als kwaliteitstoetser bij de afdeling Inkomen. “We willen vanuit een breder perspectief naar de inwoner kijken. Dat is niet vanzelfsprekend. De Participatiewet kent strikte wetgeving. Onze medewerkers zijn erop getraind te toetsen of een inwoner voldoet aan de regelgeving. Maar als we uitgaan van iemands individuele omstandigheden, wensen en behoeften, dan zijn geen twee situaties hetzelfde. Je komt dan misschien tot een heel andere oplossing, zonder dat dit leidt tot willekeur.”

Kernwaarden belicht vanuit de inwoner

Begeleid door Stimulansz begon de gemeente najaar 2021 met het formuleren van de kernwaarden van de gemeente Eindhoven, geredeneerd vanuit het gewenste eindresultaat voor de inwoner. Het gaat om: Eigenaarschap, Vertrouwen en Samenwerken. Eva legt uit: “Bij Samenwerken moet je denken aan: ‘ik voel me gehoord’, ‘we proberen er samen uit te komen’ en: ‘ik hoef maar één keer mijn verhaal te doen’. De kernwaarde Vertrouwen geeft aan dat we erop vertrouwen dat een inwoner eerlijk en oprecht handelt. Het percentage mensen dat moedwillig door de mazen van de wet wil glippen, is zo laag dat we daarop niet ons beleid en gedrag moeten afstemmen. De meeste mensen hebben ons hard nodig. Hen moeten we zekerheid geven. Andersom moeten inwoners ons vertrouwen niet beschamen.”

Trainingen De Omgekeerde Toets

In december 2021 en januari 2022 volgden medewerkers van de gemeente Eindhoven de training de Omgekeerde Toets. Marly: “We deden dit in samengestelde teams. Alle specialisten Inkomen volgden deze training, net als medewerkers van de afdelingen Armoede & Schulden, Handhaving en Juridische Zaken. Ze gaan allemaal werken met de Omgekeerde Toets. Een aantal medewerkers volgde de tweedaagse training tot ambassadeur. Bij hen kunnen collega’s terecht voor bijvoorbeeld casusbesprekingen.”

Casuïstiekbesprekingen en Sociale Weegtafel

In de trainingen leren medewerkers hoe ze het gesprek voeren volgens de methodiek van de Omgekeerde Toets. De beoordeling die uit zo’n gesprek rolt, is nog altijd een subjectief oordeel, stelt Eva. “Daarom faciliteren we ook casuïstiekbesprekingen en de Sociale Weegtafel, zodat medewerkers collega’s of externen kunnen consulteren.”

De casuïstiekbesprekingen zijn verplichte bijeenkomsten waarin specialisten Inkomen samen een casus – geanonimiseerd- onder de loep nemen. Samen bekijken ze wat de indiener van zo’n casus verstaat onder ‘het gewenste effect’. Ook discussiëren ze over de vraag of het genomen besluit ethisch is te verantwoorden. Dat is stap 3 van de Omgekeerde Toets. “Het bespreken van casussen draagt bij aan de cultuurverandering”, vertelt Eva. “Het is belangrijk dat er een veilige sfeer is waarin dat kan.”

De Sociale Weegtafel is een tweewekelijks overleg waaraan advies kan worden gevraagd over casuïstiek. Dat kan gaan om casussen waarover discussie is en die aan de rechter zijn voorgelegd. Maar de Sociale Weegtafel kan ook door de medewerkers worden geraadpleegd bij casuïstiek waar nog een besluit over genomen moet worden. De sociale weegtafel bestaat uit een kwaliteitstoetser, een afgevaardigde van de wijkteams, een onafhankelijke jurist en een onafhankelijke technisch voorzitter van Radar. Er wordt advies uitgebracht aan degene die de casus inbracht. Het is een zwaarwegend advies waarvan de specialist alleen met een goede motivatie mag afwijken. “Met de sociale weegtafel willen we juist juridische trajecten zien te voorkomen”, licht Marly toe.

Goede onderbouwing

De implementatie is nog in volle gang. Toch twijfelen Marly en Eva niet aan de voordelen van de Omgekeerde Toets. “De methodiek dwingt ons om te kijken vanuit het gewenste effect. Je kunt wel zeggen: ‘we gaan de menselijke maat toepassen’, maar iedereen heeft daar een ander idee bij. Met de Omgekeerde Toets doorloopt iedereen dezelfde vier stappen. Die randvoorwaarden zijn fijn, ook voor inwoners. We doen er alles aan om dat goed onderbouwd te doen en de medewerkers daarbij te faciliteren met twee kwaliteitstoetsers, periodieke casuïstiekbesprekingen en de sociale weegtafel.”

Eva houdt er rekening mee dat het tijd nodig heeft voordat de Omgekeerde Toets volledig in de haarvaten van de organisatie en de mensen zit. “De Omgekeerde Toets wordt een vanzelfsprekende werkwijze, in kennis, houding en gedrag. We voeren dan het goede gesprek met de inwoner.”